بافق و فضای سبز

به بهانه 15 اسفند روز درختکاری

شاید برای شما هم اتفاق افتاده باشد هنگامی که از دوست یا آشنایی که از مسافرت برگشته در مورد شهرهای مسافرت شده می پرسید از آب و هوای خوب شهرها بگویند و بااین جمله ادامه دهند که:”چه شهر سرسبز و قشنگی بود” حال ممکن است این سرسبزی خدادادی باشد مانند شهرهای شمال و غرب ایران که پوشیده از جنگل است و یا هنر شهرداری آن شهرهاست که بهره وری استفاده از امکانات را آنچنان می دانسته اند که توانسته اند فضای سبزی مناسب بیافرینند.-البته این موضوع کمتر مصداق دارد-

مسلما بدون شناخت اهمیت مسائل زیست محیطی و نقش سازنده آن نمی توان به بحث درباره فضای سبز مبادرت ورزید. که از موارد مهم در این راستا بررسی و آموزش اقلیم های متفاوت در شهرها و عواملی همچون میزان و تراکم جمعیت ، مقدار بارندگی سالانه، ارتفاع از سطح دریا، جهت اصلی وزش باد در شهر ومیزان آلودگی های ناشی از فعالیت صنایع، خودروها، گرد و غبار و آلودگی صوتی و غیره و … و نقش مهم و تعیین کننده فضای سبز در هر شرایط بسیار حائز اهمیت است.

بومی سازی فضای سبز مانند دیگر بومی سازی ها آنقدر اولویت دارد که اگر آنرا نادیده بگیریم و بخواهیم تنها با الگو گیری از دیگر شهرها یا کشورها بصورت کورکورانه در جهتش بکوشیم نه تنها موفقیتی بدست نخواهیم آورد بلکه گاهی عدم جبران ضرر هزینه های گزاف برای داشتن فضای سبز مناسب  موجب بسته شدن باب ایجاد فضایی مناسب برای آیندگان خواهد شد.در این زمینه عجله کاری،کارشناسی نشدن نحوه ایجاد فضای سبز،اقدام دیرهنگام و غیر مناسب با فصول،عدم آگاهی و آموزش کافی در نگهداری آنچه هست ،بیشترین ضرر را به موضوع فضای سبز خواهد زد اگر بخواهیم وارد مصداق شویم شاید بتوان کاشت درختهای نخل وارداتی در خیابان وحشی بافقی را مثال زد.

برخی از مردم به اهمیت فضای سبز و نقش آن در زندگی و بهبود شرایط زیست محیطی واقف هستند اما راههای ایجاد و حفاظت ازفضای سبز را نمی دانند. بنابراین لازم است در ارائه آموزش به مردم گامهای جدید و موثرتری برداشته شود و این افزایش آگاهی مردم و تقویت مشارکت ایشان می تواند موجب تقویت تعلق خاطر نسبت به فضای سبز شده و می تواند در فرهنگ سازی برای ایجاد و حفظ فضاهای سبز بسیار موثر باشد و همین مشارکت است که برنامه ریزی و مدیریت فضای سبز را پویا و نقش آفرین می سازد. مثلا اگر مردم فوايد و ارزش هاي درختان شهري و پيرامون شهري را بدانند و بدانند که درختکاری آسانترین، ارزان ترین، پاک ترین و زیباترین راه حل برای ایجاد یک شهر خنک است چون درختان در روزهای گرم صدها لیتر آب را از ریشه ها به سمت برگ های خود پمپاژ می کنند. تبخیر این آب ها موجب خنک شدن محیط اطراف درختان می گردد. درجه حرارت هوا در مجاورت درختان به مراتب خنک تر از عرصه های بدون درخت است. هر چه درخت بزرگتر باشد این تفاوت بیشتر است. درختان شهری به طور قابل ملاحظه ای موجب راحتی ساکنان، چه در بیرون و چه در درون خانه ها می شوند. اگر توده درختان درجه حرارت هوای محل را کاهش می دهد، یک درخت تنها در اولویت اول نه با کنترل درجه حرارت هوا، بلکه با کنترل تشعشعات خورشید موجب راحتی و سلامت انسان می شود. تشعشعات در روز در واقع انتقال گرما از یک کالبد گرم یعنی خورشید به یک کالبد خنک یعنی زمین است اما، در شب جهت تشعشعات و انتقال گرما معکوس مي گردد: از زمین به نسبت گرم به سمت آسمان به نسبت سرد. درختان یک بار دیگر از رسیدن این گرما به منزل و انسان ممانعت می کنند. بدون شک همین فرایند است که موجب بروز این پدید ه می شود که در صبح های یخبندان در یک عرصه چمن با درختان پراکنده، سطح چمن در بین درختان سفید است، اما در زیر درختان (به ویژه همیشه سبزها) اغلب دایره ای سبز مشاهده می گردد و جذب تشعشعات خورشیدی(امواج بلند) توسط درختان تفاوت درجه حرارت روز و شب را کاهش می دهد. هوا در زیر درختان در روز خنک تر و در شب گرم تر است. درجه حرارت منازل از حضور درختان در اطراف ساختمان تاثر می پذیرد. در فصل تابستان درختان با سد کردن تشعشعات خورشیدی و مایل شدن در مقابل گرما هزینه های خنک کردن داخل منازل را کاهش می دهند. اما در زمستان به گرمای خورشیدی نیاز است، زیرا گرم کردن منازل پر هزینه است. کاشت درختان خزان کننده در جهات جنوبی منازل موجب عبور نور خورشید به داخل گشته ، هزینه گرم کردن منازل را کاهش می دهدو این اثرات بسته به گونه، ابعاد، نظم یا انبوهی کاشت، شدت هرس کردن ها، آب در دسترس ، تعداد و ابعاد بناها و نسبت درختان به بناها متفاوت می باشد و به طور کلی فنولوژی درختان از نظر ظهور و خزان برگ ها باید با نیازهای خنک کردن و گرم کردن منازل همخوانی داشته باشد. همیشه از بین مناسب ترین گونه ها از نظر تامین این نیازها، در گزینش باید آن گونه هایی را در اولویت قرار داد که از بهترین همخوانی فنولوژی نیز برخوردار باشند. مگر ممکن است بگذارند درختی در شهر یا منزلشان خشک شود یا آنرا تنها به خاطر سرو صدای گنجشکهایی که روی آن می نشینند و یا به دلایلی ساده از این قبیل از جای برکنند آن هم در شهری مثل بافق که گرمای هوایش گاه آنقدر طاقت فرسا می شود که می خواهیم زمین و آسمان را به هم بدوزیم و فقط حرفمان این است که سازمان هواشناسی اشتباه  می کند و یا تعمدا درجه هوا را کمتر از آنچه هست اعلام می کند تا ما جزء شهرهای گرمسیری قرار نگیریم و نتوانیم از تسهیلات برخورداری اینگونه شهر ها استفاده کنیم- هرچند نگارنده مخالف این موضوع نیست- گذشته از اینها دانستن این موضوع که مطالعه در مورد اهمیت فضای سبز در درجه اول از نظر مسائل زیست محیطی حائز اهمیت است و استفاده شهروندان از این فضاها در اوقات فراغت در درجه دوم اهمیت قرار می گیرد موجب می شود که داشتن فضای سبز مناسب و باارزش به عنوان یک مطالبه معقول آنقدر پی گیری شود که مسولین ذیربط چاره ای جز هزینه کردن برای آن نبینند – نه اینکه جوابشان عدم استفاده مناسب یا خدای ناخواسته تخریب بدست مردم باشد که نمونه کوچکی از آن را می توان در تجمع مردم و جوانانی که در اعتراض به کشته شدن جوانی در بلوار انقلاب به وقوع پیوست و برخی تجمع کنندگان برای مسدود کردن بلوار اقدام به بریدن درختان و حتی سوزاندن برخی از آنها کردند را مثال زد- لذا وجود پارک آن هم در مرکز شهر یا پارک محله هایی با فضای سبز مناسب با تولیت خود مردم پیشنهاد می شود نه اینکه پس از ایجاد پارک با فضای سبز و نصب وسایل بازی به علت نداشتن نیروی کافی از طرف شهرداری به حال خود رها شود بگونه ای که منظری چشم خراش را به علت فرسودگی و عدم نگهداری رقم زندکه پارک پیر مراد در خیابان شیخ محمد تقی شهرمان بافق شاید مثالی خوب بر این مدعا باشد.

به نظر می رسد اصلاح سیستم آبیاری،استفاده از درخت بجای چمن،برنامه ریزی برای کاشت درخت بطوری که خودمان مجبور به قطع آن نشویم مانندتداخل شاخه درختان با سیمهای برق،تزیین و شکل گل کاری به عنوان یک تنوع در رنگ و گل ، پارکهایی در دسترس و ایمان به این موضوع که بافق مساعد شهری بافضای سبز مناسب است و آهنشهر نمونه خوبی برای رسیدن به این ایمان است، بافقی با فضای سبز شاداب که مردمش مجبور نباشند شبها را در چمن میدان دانشجو(همان فلکه قارچ) که داری چمن خوبی است که با نشستن روی آن و ریختن آتش قلیان از بین خواهد رفت سپری کنند.

در پایان بیان و تاکید این موضوع خالی از لطف نیست که کیفیت و کمیت فضای سبز در منظرشهری و توسعه روزافزون آن از امور مهم شهر می باشد و مشارکت شهروندان در این فرآیند از عوامل مهم و تعیین کننده است و آنچه که امروز سبب گردیده تا فضای سبز در کشورمان در قدر و مرتبه خود اهمیت داده نشود به یقین عدم آموزش صحیح و اطلاع رسانی کافی به مردم است که بازتاب آن کاهش مشارکتهای ایشان در جهت ایجاد و حفظ فضاهای سبز می باشد و در صورتی که مفهوم مشارکت مردمی در ساختار ، شکل گیری، حفظ و توسعه فضای سبز لحاظ نشود با اجتماع  هم زیستی قابل قبول و مطلوبی نخواهد داشت. اما هنگامی که سطح زندگی و آموزش عمومی ارتقا پیدا کرد، شهروندان درجهت پیشبرد اهداف زیست محیطی و تولید فضای سبز شهری احساس مسئولیت بیشتری نموده و مشارکت فعال خواهند داشت.

محمد علی قاسم زاده