با راه‌اندازي راه ارتباطي بافق – بيرجند، سرمايه‌گذاران مي‌توانند تجارت منطقه را متحول کنند
بيرجند در مسير توسعه بايد چهار گام اصلي بردارد. اولين گام در اين مسير، راه‌اندازي مرز به صورت کامل و استقرار گمرک در آن است. استان خراسان‌جنوبي حدود ۱۴۰ كيلومتر مرز مشترك با كشور افغانستان دارد كه متاسفانه اين مرز محل مناسبي براي تاخت‌و‌تاز قاچاقچيان به شمار مي‌رود. دومين گام در مسير توسعه بيرجند، ايجاد پايانه‌ها يا روستاهاي باربري است كه در حال حاضر هماهنگي خاصي بين مناطق ويژه و پايانه‌هاي بيرجند وجود ندارد.
ايجاد پايانه‌هاي صنعتي سومين گام در مسير توسعه‌اي بيرجند به شمار مي‌رود. پايانه‌هاي صنعتي کالاها را مستقيم از بندر وارد مي‌کنند و سپس به پايانه‌هاي شهري و مرز انتقال مي‌دهند. راه ارتباطي بيرجند به بافق نيز يک گام مهم در مسير توسعه‌اي بيرجند است كه پس از رونق گرفتن بافق، پايانه ويژه بيرجند نيز رونق مي‌گيرد. با راه‌اندازي راه ارتباطي بافق – بيرجند، سرمايه‌گذاران مي‌توانند تجارت منطقه را متحول کنند. اما در ميان مشكلات و ناهمواري‌هاي موجود در استان خراسان جنوبي، موضوع منطقه ويژه اقتصادي مطرح شد. هر چند اين طرح، در نگاه درازمدت مطلوب است اما در صورتي که منطقه ويژه اقتصادي بيرجند، اولين گام در مسير توسعه‌اي استان باشد، قطعا با رکود مواجه خواهد بود چرا که شرط رونق اين منطقه در درجه اول پيمودن گام‌هاي اوليه است.
در اولين دوره سفر رئيس‌جمهور و هيات دولت به استان خراسان جنوبي، طرح ايجاد منطقه ويژه اقتصادي بيرجند مطرح شد و به تصويب هيات وزيران رسيد. در تاريخ هفتم تيرماه ۱۳۸۹ اين طرح توسط مجلس شوراي اسلامي تصويب شد و در تاريخ ۱۴ مهر ۱۳۸۹ به تاييد شوراي نگهبان رسيد. طرح ياد شده در يازدهم آذرماه سال ۸۹ توسط رئيس‌جمهور جهت اجرا به استانداري خراسان جنوبي ابلاغ شد.
طرح احداث منطقه ويژه اقتصادي بيرجند با هدف جذب سرمايه‌هاي خارجي و داخلي، ايجاد فرصت‌هاي شغلي جديد و ارتقاي سطح اشتغال در استان خراسان جنوبي تصويب شد. كاهش هزينه‌هاي توليد به منظور ورود به بازارهاي رقابتي جهاني، ايجاد عرصه فعاليت‌هاي توليدي و تجاري جهت افزايش صادرات كالا و ارائه بهينه خدمات براي حضور فعال در بازارهاي منطقه‌اي و بين‌المللي، اجراي سياست‌هاي توسعه منطقه‌اي و ايجاد قطب‌هاي اقتصادي و صنعتي از ساير هدف‌هاي اين طرح بود. راه‌اندازي منطقه ويژه اقتصادي بيرجند همچنين هدف‌هايي چون ارتقاي سطح تكنولوژي و بهره‌گيري از فن‌آْوري‌هاي برتر و نوين اقتصادي، فراهم كردن زمينه استراتژي نوين براي توسعه و گسترش منطقه به منظور افزايش توليد و صادرات و پردازش كالا يا ايجاد تغييرات در آن براي تحصيل ارزش افزوده با استفاده از امكانات بالقوه را دنبال مي‌كند. منطقه ويژه اقتصادي بيرجند در دو قطعه كه يکي از آنها در زميني به مساحت ۴۵۵ هکتار در فاصله ۱۲ کيلومتري شمال شرقي شهر بيرجند در نزديکي فرودگاه بين‌المللي قرار دارد و ديگري در زميني به مساحت ۱۶۰ هکتار در مرز ايران و افغانستان طرح‌ريزي شده است. اين پروژه با محوريت فعاليت در زمينه سنگ‌هاي معدني و صنايع وابسته برنامه‌ريزي شده است.
پس از گذشت دو سال از ابلاغيه رئيس‌جمهور مبني بر احداث منطقه ويژه اقتصادي در بيرجند رحيمي معاون اول رئيس‌جمهور در ۱۸ ارديبهشت ۹۱ در مراسم كلنگ‌زني، پروژه را به ثمر رساند. رحيمي در اين مراسم مزاياي مهم سرمايه‌گذاري در منطقه ويژه اقتصادي بيرجند را علاوه بر مشوق‌هاي سرمايه‌گذاري در مناطق ويژه اقتصادي، فراهم بودن زمين، آب و برق راه‌هاي ارتباطي، زميني، فرودگاه بين‌المللي و زيرساخت‌هاي مخابراتي و‌آي‌تي، در دسترس بودن شبكه گاز طبيعي، كوتاه بودن سيكل اداري و رسيدگي به امور اداري متقاضيان سرمايه‌گذاري و صدور مجوزهاي لازم در كمترين زمان، وجود قوانين و مقررات خاص حمايتي دولت در استان خراسان جنوبي، توجه ويژه به عنوان يكي از امن‌ترين و موجه‌ترين مناطق كشور براي سرمايه‌گذاري، وجود ۱۴ دانشگاه معتبر و مختلف دولتي و غير دولتي و پنج مركزآموزش عالي با سابقه طولاني و برخورداري از استادان و هيات علمي مجرب در رشته‌هاي مختلف فني و مهندسي علوم پايه، علوم انساني، پزشكي و هنر و فراواني نيروهاي انساني (ماهر و دانشگاهي) براي گروه‌هاي مختلف صنعتي بر شمرد. با ايجاد منطقه ويژه اقتصادي، شرايط رقابت براي رشد و توسعه صنايع داخلي ايجاد مي‌شود که به افزايش کيفيت کالاهاي توليد شده و توسعه بازارهاي رقابتي در زمينه‌هاي مختلف سرمايه‌گذاري منجر مي‌شود. ايجاد منطقه ويژه اقتصادي در اشتغالزايي و افزايش نيروي انساني متخصص نقش مهمي دارد، تنظيم بازار کالا و ارائه خدمات عمومي و همچنين تسريع در انجام امور زيربنايي مرتبط با رشد و توسعه اقتصادي ارمغان ديگر راه‌اندازي منطقه ويژه اقتصادي است. در حالي‌كه منطقه داراي ظرفيت‌هاي قابل توجهي در حوزه معادن سنگ و کشاورزي (زعفران، پسته، چغندرقند) است و مي‌تواند مورد استقبال سرمايه‌گذاران داخلي و خارجي قرار گيرد.
زيرساخت‌هاي لازم براي راه‌اندازي منطقه ويژه اقتصادي بيرجند وجود ندارد
طرح راه‌اندازي منطقه ويژه اقتصادي در بيرجند در مرحله كلنگ زني در انتظار رفع موانع و مشكلات پيش‌بيني نشده مانده است. در اين رابطه سيدمحمد‌باقر عبادي نماينده مردم بيرجند و درميان در مجلس نهم به خبرنگار تهران امروز گفت: سال گذشته عمليات آغاز احداث منطقه ويژه اقتصادي در بيرجند رسما كليد خورد. پيمانكار پروژه پس از يك‌سال اعلام كرد بر اساس مشكلات به وجود آمده زيرساخت‌هاي لازم براي ادامه و راه‌اندازي منطقه ويژه اقتصادي وجود ندارد و ادامه مسير براي سرمايه‌گذار بخش خصوصي بازده اقتصادي و توجيه اقتصادي ندارد. با توجه به بعد مسافتي منطقه ويژه اقتصادي از شهر بيرجند مشكلاتي مانند نبود آب، برق، گاز و… ادامه عمليات عمراني و احداث منطقه ويژه اقتصادي را دشوار كرده است. در اين زمينه دولت هيچ برنامه حمايتي يا بودجه خاصي براي فراهم كردن تسهيلات لازم و رفع موانع منظور نكرده است. با توجه به محدوديت‌ها و محروميت‌هايي كه استان خراسان‌جنوبي دارد، حمايت دولت و سرمايه‌گذاري بخش دولتي در پروژه‌هاي عمراني مي‌تواند از ميزان كمبودهاي اين استان كمتر كند. پيگيري‌هاي نمايندگان و مسئولان استاني هم در اين زمينه راه به جايي نبرد و راه‌اندازي منطقه ويژه اقتصادي در بيرجند با توجه به كمبود امكانات و نبود بررسي‌هاي مطالعاتي دقيق قبل از اجراي پروژه به صورت ناتمام و در مرحله كلنگ زني باقي ماند.
البته نبود آب و برق و گاز و زيرساخت‌هاي اينچنيني تنها مشكل تاخير در راه‌اندازي منطقه ويژه اقتصادي در بيرجند نيست، بلكه خلأ بيرجند ضعف اتصالات است و براي فعال شدن چنين منطقه‌اي، حتما بايد چابهار به افغانستان وصل شود تا منطقه ويژه اقتصادي بيرجند نيز فعال شود و اين موضوعي است كه در طرح مطالعاتي منطقه در نظر گرفته نشده است. منطقه ويژه اقتصادي تا زماني که بخواهد به صورت تنها و منزوي داير شود، سرمايه‌گذاري مطلوبي نداشته و تردد در آن ضعيف خواهد بود. نتيجه اينكه در عمل راه‌اندازي چنين منطقه‌اي به صورت كژ دار و مريز نه‌تنها اشتغال ايجاد نخواهد كرد و اقتصاد استان و كشور را متحول نمي‌كند، بلكه باري روي دوش مردمي است كه چشم اميد به اجراي طرح‌هاي دولت براي بهبود وضعيت معيشت خويش دارند. در حالي مسئولان استاني بيرجند تنها راه برون رفت استان از بحران سرمايه‌گذاري را رونق منطقه ويژه اقتصادي عنوان مي‌كنند كه به‌نظر مي‌رسد، اولويت اول خراسان جنوبي ايجاد و رونق منطقه ويژه اقتصادي باشد. هر چند شاهرگ ترمينال‌ها و کريدورها را مناطق ويژه اقتصادي تشکيل مي‌دهد اما آن چه بايد در خراسان جنوبي مورد توجه قرار گيرد هماهنگي بين مناطق ويژه و ترمينال‌هاست که وجود ندارد.
هماهنگي بين مناطق ويژه و ترمينال‌ها ترانزيت و تجارت را تسهيل مي‌کند، بنابراين تا زماني که خراسان جنوبي به ترمينال‌ها و کريدورها پيوند نخورد سرمايه‌گذاري در آن منطقه رونق نمي‌گيرد. منطقه ويژه اقتصادي تا زماني که بخواهد به صورت تنها و منزوي باشد سرمايه‌گذاري مطلوبي نداشته و تردد در آن ضعيف خواهد بود منطقه ويژه زماني مي‌تواند فعال و پرتحرک باشد که به وسيله کريدورها به چابهار، ايرانشهر و زاهدان وصل شود. خلأ بيرجند ضعف اتصالات است و حتما بايد چابهار به افغانستان وصل شود تا منطقه ويژه اقتصادي بيرجند نيز فعال باشد. ايجاد منطقه ويژه اقتصادي، آخرين گام براي توسعه است و اولين گام نيست. شايد بتوان گفت منطقه ويژه اقتصادي در بيرجند زودهنگام و قبل از اتصال به ترمينال‌ها و کريدورها راه‌اندازي شد.