مردانی كه در این جهان رتبه برتری و تقدم را حایز گشته ‏اند، بی شمارند، ولی زنانی كه به این مقام و مرتبت نایل شده ‏اند معدوی بیش نیستند. از مادر بشر، حوا، و خواهر موسی علیه السلام و آسیه همسر فرعون و مریم مادر عیسی علیه السلام تا خدیجه ام المومنین كه خدماتش به دین مقدس مشهود عالمیان است و حضرت صدیقه طاهره، فاطمه زهرا علیهاالسلام كه تقدم و برتری و سیادت حضرتش بر تمام زنهای عالم از اولین و آخرین مسلم است. در این میان یکی دیگر از زنان والامقام تاریخ بشر، دختر سید اوصیاء و سیده نساء حضرت زینب کبری علیهاالسلام است كه در اینجا باندازه درک اندک خاکیان، مختصری به شرح مناقب و مراتب احوال آن مفضله مكرمه پرداخته می شود.

یگانه‌ی دوران

مرحوم علامه مامقانی در جلد سوم از كتاب شریف «تنقیح المقال» درباره زینب الكبری علیهاالسلام می نویسد:

«الزینب،  و ماالزینب و ماادراک مالزینب؛ زینب و چیست زینب و چه چیز تو را دانا گردانید كه زینب چیست ؟ زینب عقیله (یعنی خاتون بزرگوار و گرامی) فرزندان هاشم ابن عبد مناف (پدر جد رسول خدا) است ، و محققا صفات حمیده و خوی های پسندیده را دارا بود كه پس از مادرش ، صدیقه كبری علیهاالسلام كسی دارا نبوده است، تا این كه حق و سزاوار است گفته شود : او است صدیقه صغری.

زینب علیهاالسلام را در حجاب و پوشش و عفت و پاكدامنی (از دیگران) زیادت و افزونی است (و آن این است) كه تن او را در زمان پدرش (امیرالمومنین علیه السلام) و دو برادرش (امام حسن و امام حسین علیهماالسلام) كسی از مردان ندید تا روز «طفّ» (كربلا).

و زینب علیهاالسلام در صبر و شیكبایی (از مصایب بزرگ) و ثبات و پایداری و قیام و ایستادگی (در آشكار ساختن حق و درستی) و قوت و نیروی ایمان و گرویدن (به دین مقدس اسلام) و تقوا و پرهیزكاری و اطاعت و فرمانبری (از آنچه خدای تعالی فرموده) وحیده و یگانه بود (كه پس از مادرش حضرت فاطمه علیهاالسلام در دنیا چنین خاتونی كه دارای این صفات حمیده و خوی های پسندیده بی مانند باشد، سراغ ندارم).

و زینب علیهاالسلام در فصاحت و آشكارا سخن گفتن و زبان آوری و در بلاغت و رسایی سخن، و سخن گفتن مطابق اقتضای مقام و مناسب حال، گویی از زبان (پدر بزرگوارش (امیرالمو منین علیه السلام) قصد و آهنگ می نمود، چنان كه پوشیده نیست بر كسی كه در خطبه و سخنرانی او (در مجلس ابن زیاد در كوفه ، و مجلس یزید در شام) از روی تحقیق و درستی فكر نموده و بیندیشد، و اگر ما (علمای بیان كننده اصول و فروع دین مقدس اسلام) بگوییم :

زینب علیهاالسلام مانند امام دارای مقام عصمت بوده (از گناه بازداشته شده و هیچ گونه گناهی نكرده با این كه قدرت و توانایی بر آن داشته و معنی عصمت نزد ما امامیه همین است) كسی را نمی رسد كه (گفتار ما را) انكار كند و نپذیرد . اگر به احوال و سرگذشت های او در طف و كربلا و پس از كربلا (در كوفه و شام) آشنا باشد، چگونه چنین نباشد ؟ و اگر چنین نبود هر آینه امام حسین علیهاالسلام مقدار و پاره ای از بار سنگین امامت و پیشوایی را روزگاری كه امام سجاد علیه السلام بیمار بود بر او حمل و واگذار نمی نمود، و پاره ای از وصایا و سفارشهای خود را به او وصیت نمی كرد و امام سجاد علیه السلام او را در بیان احكام و آنچه كه از آثار و نشانه های ولایت و امامت است ، نایبه به نیابت خاصه و جانشین خود نمی گرداند.

آینه تمام‌نمای رسالت و ولایت

محمد غالب شافعی می نویسد: یکی از بزرگترین زنان اهل‏بیت از نظر حسب و نسب، و از بهترین بانوان طاهره که دارای روحی بزرگ و مقام تقوا، آینه سرتاپا نمای مقام رسالت و ولایت بوده، حضرت سیده زینب دختر علی بن‏ابی طالب کرم ‏اللَّه وجهه است که به ‏نحو کامل او را تربیت کرده بودند. او از سینه علم و دانش خاندان نبوت سیراب شده بود تا آنجا که در فصاحت و بلاغت یکی از آیات بزرگ الهی به شمار می ‏رفت، و در حلم و کرم و بینایی و بصیرت در تدبیر کارها در میان خاندان بنی ‏هاشم و بلکه عرب مشهور شد و میان جمال و جلال، و سیرت و صورت، و اخلاق و فضیلت را جمع‏کرده بود. شبها در حال عبادت و روزها را روزه داشت و به تقوا و پرهیز کاری معروف بود… .

مرد بسیار دانا علامه سید جعفر، از خویشاوندان بحرالعلوم طباطبایی، در كتاب «تحفة العالم» چنین می نویسد:

در جلالت قدر و بزرگی مقام و برتری شأن و بزرگی حال و چگونگی او بس است آنچه در برخی از اخبار رسیده، به اینكه زینب علیهاالسلام نزد امام حسین علیهاالسلام در آمد و آن حضرت قرآن می خواند، پس حضرت (چون دید زینب علیهاالسلام آمد) قرآن را بر زمین نهاد و برای اجلال و تعظیم و بزرگ داشتن او بر پای ایستاد.

گنجینه اسرار کبریا

مرحوم شیخ صدوق، می گوید: حضرت زینب علیهاالسلام نیابت خاصی از طرف امام حسین علیه السلام داشت و مردم در مسایل حلال و حرام به او مراجعه كرده از او می پرسیدند، تا اینكه حضرت سجاد علیه السلام بهبود یافت.

شیخ طبرسی (ره) گوید: حضرت زینب علیهاالسلام روایات بسیاری را از قول مادرش حضرت زهرا علیهاالسلام روایت كرده است.

از عماد المحدثین روایت شده است كه : حضرت زینب علیهاالسلام از مادر و پدر و برادرانش و از ام سلمه و ام هانی و دیگر زنان روایت می كرد و از جمله كسانی كه از او روایت كرده اند، ابن عباس و علی بن الحسین علیهماالسلام و عبدالله بن جعفر و فاطمه صغری دختر امام حسین علیه السلام و دیگرانند.

همچنین ابوالفرج گوید : زینب بانویی عقیله است كه ابن عباس سخنان حضرت زهرا علیهاالسلام را در مورد فدك از قول او نقل كرده و می گوید : عقیله ما، زینب دختر علی علیهماالسلام به من گفت.

از ظاهر فرمایش فاضل دربندی و دیگر عالمان چنین به دست می آید كه حضرت زینب كبری علیهاالسلام علم منایا و بلایا (خوابها و حوادث آینده) را همچون بسیاری از یاران حضرت علی علیهاالسلام، مانند میثم تمار و رشید هجری و برخی دیگر می دانسته و بلكه در ضمن اسراری كه بیان كرده، به طور قطع و مسلم آن حضرت را از مریم دختر عمران و آسیه دختر مزاحم و دیگر زنان با فضیلت برتر دانسته است.

وی در ضمن فرمایش حضرت سجاد علیه السلام كه به آن حضرت فرموده بود: « ای عمه تو بحمدالله دانشمند بدون آموزگار و فهمیده بدون آموزنده هستی »، گوید: این فرمایش خود دلیل و حجت بر آن است كه زینب دختر حضرت امیرالمومنین علیهماالسلام محدثه بوده یعنی به او الهام می شده است و عمل او از علم لدنی و آثار باطنی می باشد.

آری، زینب، ماهى است كه از پنج خورشید تابان كسب ‏نور كرده و از هر كدام به طور شایسته ‏اى بهره بر گرفته، و آن گاه جهانى را روشنایى بخشیده است. خون پاك، ریشه پاك، شیر پاك، ذكاوت سرشار، مربّیان بزرگ، شركت در بزرگ‏ترین انقلاب‏هاى بشرى، تجربه حوادث و تحوّلات بزرگ جهان، زینب علیهاالسلام را، آن‏طور كه شایسته‏ بود، پرورش داد و او را نمونه ‏اى از عالى ترین مراتب انسانیت قرار داد.

ابوالفضل صالح صدر             

بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان

منابع:

بانوى كربلا حضرت زینب سلام الله علیها، عائشه بنت الشاطى، ترجمه آیة ‏اللّه‏ سیّدرضا صدر.

دانستنیهای حضرت زینب علیهاالسلام و حضرت رقیه علیهاالسلام، علی غزالی اصفهانی.

200 داستان از فضایل، مصایب و كرامات حضرت زینب علیهاالسلام، عباس عزیزی.

زینب علیهاالسلام عقیله بنی هاشم، سید هاشم رسولی محلاتی.