درخت خرما، در فرهنگ و باور مردم بافق(3)(صنایع درخت خرما)

صنایع درخت خرما

صنایع دستی، هنر دست زنان و مردان سختکوش بافقی است . زیبایی کار بر شاخ و برگ نخل، شگفت انگیز است . مردم بافق، از دیرباز که درخت خرما را شناخته اند، علاوه بر استفاده از میوه این درخت زیبا، اجازه نمی دهند هیچ قسمت از آن، بدون کاربرد باقی بماند . مردم بخصوص زنان، محصولاتی به دست می آورند که ماده نخستین آن، شاخ و برگ درخت خرما است . پیش از استفاده از صنایع مدرن در بین مردم ما و در سده های گذشته؛ این محصولات نقش سازنده و بسیار مهمی، در زندگی تک تک خانواده های بافقی، ایفا نموده اند .

نخستین قانون ، برای همه صنایع مغی :

برای ساخت صنایع دستی مغی ، ابتدا شاخه های درخت خرما را به تشخیص خود می برند . تلاش می کنند، تنها در یک قسمت شاخه از درخت جدا نکنند و این کار، در جهات مختلف یکسان باشد . اگر ببینند شاخه ای آسیب دیده یا برگهای خشکیده دارد، آن را زودتر از مغهای دیگر از درخت جدا می نمایند . ابتدا مغها را کناری می گذارند تا خشک شود ، سپس آنها را در آب می خیسانند . در مرحله بعد، برگهای مغ را می نرند و آنها را لای لته قرار می دهند . لته باید مرطوب و نمناک باشد . این کار، برای همه صنایع دستی پیش از شروع کار اصلی ، انجام می پذیرد .

آ – بادبزن :

برای بافت بادبزن، برگهای مغ را از لای لته بیرون آورده، آنها را دو کل می کنند . سپس برگها را به وسیله سوزن مغ ریش کنی ، ریش می نمایند .

دو برگ ریش شده بر می دارند و با آن خونه می سازند . دو خونه را کنار هم قرار داده، تختوئو به وجود می آورند . دو تختوئو را به هم می بافند تا جفتینو ایجاد گردد . جفتینوها را دوتا دو تا گل هم زده، یک رس به دست می آورند . هر رسی را که می بافند، با برگی ریش شده ، کناره می کنند . کناره هر رس را ، دوتا دوتا از ریش می تابانند و می کشند تا محکم شود . برای هر خونه، دو برگ ریش شده اضافه می گردد .

در تمام بادبزن، همین کار تکرار می شود و با ریش های رس پیشین، پیوند خورده ، کناره می گردند . در پایان بافت بادبزن، سر برگها را قرص می کنند، می پیچونند و بادبزن را رویی می نمایند . در آخر، بادبزن را پت می کنند و آن را با شاخه مغی که برگهایش نریده شده و به تکه های کوچکی تقسیم گردیده، دسته می کنند . برای زیبایی و تزئین دسته بادبزن، از نوارهای رنگی یا پیسک های رنگ شده استفاده می نمایند .

برای دسته بادبزن، چوب خشک شده شاخه درخت خرما را برداشته ، با اره تکه تکه می کنند . ( به اندازه 40 تا 50 سانتیمتر)

سپس چاقو را روی چوب مالیده، تا برآمدگیها از بین برود و خوب صاف شود . از سر تا نیمه چوب را قاچ می کنند ( می شکافند ) و بادبزن را لای آن می گذارند . با پیسک رنگ شده یا نوار پلاستیکی، توسط سوزن بزرگی که مخصوص این کار است، بادبزن را دسته می کنند .

انواع بادبزن:

12 نوع بادبزن ، در شهرستان بافق بافته می شود . گفتنی است، روش بافت بادبزن ها با یکدیگر متفاوت است :

اسمی – گنبذی ( گنبدی ) – یادگار مشهد – کوچک – گل ابریشمی – کج راه – تبری – کبابی – کفی – چرخی – ریش خردو- دسته دار .

روش بافت ، در تمام بادبزن ها یکی است . تنها ریزه کاری هایی در آن ، موجب به وجود آمدن تفاوت می شود . که در نوشتار بعد، به برخی از آنها اشاره می کنیم

ادامه دارد….

عالیه نقیب الذاکرین بافقی