حصیربافی؛ هنری که آرام آرام رو به خاموشی می‌رود
نر دست مردمان هر دیار برگرفته از محیط زندگی، ویژگی‌های جغرافیایی و محصولات کشاورزی است و از آنجا که بافق در استان یزد، از دیرباز سرزمین نخل‌های سر به فلک کشیده بوده است، حصیربافی نیز با تاریخ فرهنگ و هنر این دیار عجین شده است.
به گزارش خبرگزاری فارس از یزد، حصیربافی در دو دهه اخیر، رونق خود را حتی در زادگاهش بافق از دست داده بود اما به نظر می‌رسد تحولی هرچند کوچک در بازار این هنر ایجاد شده و مشتریان آن نگاهی مهربانانه‌تر به این هنر یافته‌اند.
اما پیشینه شکل‌گیری حصیربافی در بافق، به زمان‌های دور باز می‌گردد، آن هنگام که انسان از همه ظرفیت‌های اطراف خود برای گذران زندگی استفاده می‌کرد و مرور این پیشینه خالی از لطف نیست.
جبر محیط از دیرباز مردم کویر را مجبور به استفاده از تمامی امکانات موجود در اطراف خود کرده و این امر سبب شده بود تا استفاده از شاخ و برگ درختانی نظیر بید، انار و خرما برای تهیه برخی از ملزومات زندگی یکی از این راه‌ها به شمار برود.
از گذشته‌های دور در هر منطقه‌ای که نخلستان وجود داشته حصیربافی نیز در کنار آن رواج پیدا کرده است اما باید گفت که هیچ‌گاه حصیربافی به عنوان حرفه اصلی مردم مطرح نبوده و همواره کشاورزان به این حرفه به عنوان کار دستی مبادرت کرده‌اند و از فروش و مختصر درآمد آن به گردش چرخ اقتصاد خانواده کمک می‌کردند.
حصیربافی به عنوان یکی از قدیمی‌ترین صنایع بومی دستی مردم بافق کاری جنبی بوده و ضمن کسب درآمد، بخشی از اوقات فراغت آنها را نیز پر کرده است.
به دلیل وجود نخلستان‌های زیاد در شهرستان‌های بافق این شغل نیز به موازات شغل کشاورزی در این مناطق رواج داشته است.
* کار در معادن فرصت کمتری به بافقی‌ها برای حصیربافی می‌دهد
هنوز هم با وجود آنکه از میزان حصیربافی به خاطر اشتغال زنان و مردان بافقی در معادن منطقه کاسته شده است، اما کم و بیش به ویژه در بین زنان خانه‌دار رواج دارد و در کنار فعالیت‌های زندگی به آن می‌پردازند.
به هنگام عبور از محله‌های قدیمی این شهر و نیز روستاهای اطراف از قبیل مبارکه، باقرآباد، صادق آباد و فاضلیه، می‌توان زنانی را مشاهده کرد که در کنار کوچه‌ها به حصیربافی مشغولند.
آنان در فصل زمستان بیشتر در حوالی صبح و در نقاط آفتاب‌گیر و در فصل تابستان اغلب در داخل منزل یا کوچه محله‌های خود گردهم می‌آیند و در کنار صحبت‌های خودمانی و قصه گویی، به حصیربافی می‌پردازند.
* مراحل حصیربافی از زبان یک حصیرباف حرفه‌ای در بافق
یکی از حصیربافان معروف شهرستان بافق در مورد نحوه حصیربافی به خبرنگار فارس گفت: برای فعالیت در حرفه سنتی حصیربافی از مواد اولیه که از الیاف و برگ درخت خرما به دست می‌آید، استفاده می‌شود.
محمد کریمی مبارکه افزود: برگ درخت خرما به دو نوع «مغ» و «پیسک» تقسیم می‌شود که همراه با الیاف نخل، از مهم‌ترین مواد اولیه حصیربافی و پادری بافی به شمار می‌رود.
وی ادامه داد: پیسک، همان برگ‌های اطراف درخت خرماست که عمری بیشتر دارد و مغ، برگ‌های میانی این درخت است که تازه روییده و از ظرافت بیشتری برخوردار است.
کریمی مبارکه افزود: «سیس» نیز رشته الیافی است که در اطراف تنه درخت خرما و قسمتی که برگ‌ها می‌رویند رشد می‌کند و از این الیاف برای مصارف گوناگون استفاده می‌شود.
وی خاطرنشان کرد: طناب ضخیمی که در اصطلاح محلی به «سازو» معروف است از به هم تنیدن این رشته‌ها به دست آمده که برای بافت محصولی به نام پادری نیز از این الیاف استفاده می‌شود.
کریمی مبارکه یادآور شد: تولید محصولات حصیری از نی‌های نازکی که در اطراف رودخانه شور بافق می‌رویند و به نام حصیر خوانده می‌شود نیز معمول بوده و امروزه از این نی‌ها نیز برای ساختن محصولات بسیار ظریف و سفارشی استفاده می‌شود.
وی بیان کرد: انجام کار حصیربافی شامل شش مرحله است که به ترتیب چیدن برگ‌ها، خیساندن، جدا کردن پرهای برگ‌ها از شاخه‌ها، رنگ آمیزی، بافتن حصیر و مراحل تکمیلی است.
محصولات حصیری از تنوع نسبی برخوردارند و به علت کاربردهای گوناگونی که این محصولات داشته است و در مقایسه با تولید محصولات مشابه پلاستیکی، در نوع خود بی‌نظیر و بهترین نمونه به شمار می‌روند.
* بافت ریسمان و گونی بافی منسوخ شد/ کلاه و جارو هنوز رونق دارد
در حال حاضر تولید برخی از انواع محصولات از قبیل بافت ریسمان ،ساخت درب کوزه و گونی بافی منسوخ شده است ولی برخی دیگر هنوز رواج دارد.
بادبزن، کلاه، فرش حصیری، جارو، کشکدان یا همان ظرف کوچک حصیری در دار، سبد، پادری و کیسه‌های حصیری برای نگهداری خرما از مهم‌ترین صنایع حصیری بافق به شمار می‌رود که به نظر می‌رسد در میان آنها کلاه، جارو و بادبزن هنوز بازار خود را دارند.
برای تولید محصولات ظریفی مانند کلاه و بادبزن حصیری در بیشتر مواقع تزییناتی به کار می‌رود که معمولا از پرهای رنگ شده درخت خرما استفاده می‌شود و گاهی بر حسب سفارش مشتری نام وی یا ابیاتی بر آنها بافته و نقش می‌بندد.
با وجود گسترش زندگی شهرنشینی و تولید و ورود محصولات مختلف، همچنان صنعت دستی حصیربافی با همت مردان و زنان سختکوش بافقی به حیات خود ادامه می‌دهد.
* میدان خان بافق در انتظار حصیربافان
به تازگی نیز با همت میراث فرهنگی این شهرستان، میدان خان بافق که دارای بیش از 10 غرفه در اطراف آن است، در حال آماده شدن برای برپایی نمایشگاه است تا شاهد رونق و عرضه محصولات حصیری باشیم.
حصیربافان بافقی امیدوارند بتوانند هنر خود را که برگرفته از ذوق و سلیقه و استفاده از مهم‌ترین محصول کشاورزی آنها یعنی خرماست به همه ایرانیان عرضه کنند که این امر همت هنرمندان، حمایت میراث فرهنگی و استقبال مردمی را می‌طلبد.