دیابت
امروزه ميليونها نفر از بيماري ديابت رنج مي‌برند و اين در حالي است كه بررسي‌ها نشان داده‌اند سن ابتلا به اين بيماري روزبه‌روز در حال كاهش است. پزشكان معتقدند بهتر است تمام افراد جامعه درباره اين بيماري اطلاعات لازم را داشته باشند، زيرا افزايش سطح آگاهي مردم، موجب پيشگيري از اين بيماري و همچنين شناخت به موقع افراد بيمار مي‌شود.
ديابت يا بيماري قند در اثر افزايش قند خون ايجاد مي‌شود. در بيماري قند بدن نمي‌تواند از قند موجود كه حاصل شكسته‌شدن مولكول‌هاي مواد غذايي است به‌طور مناسب استفاده كند. در اين ميان، هورموني به نام انسولين كه از لوزالمعده ترشح مي‌شود، نقش اساسي را ايفا مي‌كند. به اين معنا كه انسولين سبب مي‌شود سلول‌هاي بدن اجازه ورود قندخون را به درون خود بدهند و براي سوخت و ساز خود از آن استفاده كنند. بنابراين قند خون در حالت متعادل باقي مي‌ماند. در اثر كمبود اين هورمون يا عدم پاسخگويي مناسب به آن از سوي سلول‌ها ديابت ايجاد مي‌شود. ديابت انواع مختلفي دارد ولي دو نوع اصلي آن ديابت نوع يک و دو هستند. ديابت نوع يك وقتي ايجاد مي‌شود كه بدن نمي‌تواند به اندازه كافي انسولين بسازد و معمولا 10 تا 15 درصد ديابتي‌ها به اين نوع مبتلا هستند.
ديابت نوع دو وقتي ايجاد مي‌شود كه بدن قادر است تا حدي انسولين بسازد، ولي انسولين نمي‌تواند كارش را به خوبي انجام دهد. اين نوع ديابت از ديابت نوع يك شايع‌تر است و حدود 85 تا 95 درصد ديابتي‌ها به آن مبتلا هستند.
عوامل خطر ديابت
عوامل مختلفي موجب افزايش احتمال ابتلا به ديابت مي‌شوند که مهم‌ترين اين عوامل عبارتند از:
چاقي: اگر وزن‌تان بالاست يا اندازه دور كمرتان زياد است (در خانم‌ها بيش از 80 سانتي‌متر و در آقايان بيش از 90 سانتي‌متر)، احتمال ابتلا به ديابت در شما افزايش مي‌يابد، زيرا چربي سبب اشكال در استفاده بدن از انسولين مي‌شود و انسولين نمي‌تواند كارش را به‌خوبي انجام دهد.
زندگي بي‌تحرك: تحرك به دو دليل مانع ابتلا به ديابت مي‌شود؛ يكي آنكه سلول‌هاي عضلاني بيشتر از سلول‌هاي چربي قادر به پاسخگويي به انسولين هستند و از طرفي فعاليت موجب سوخته‌شدن قند مي‌شود. بنابراين باز هم قندخون كاهش مي‌يابد.
سابقه خانوادگي: اگر يكي از بستگان درجه يک شما مانند والدين و خواهر و برادر مبتلا به ديابت هستند خطر ابتلا به ديابت در شما افزايش مي‌يابد.
سن: در سن بالاي 40 سال خطر بيشتري براي ديابت وجود دارد كه البته در بعضي نژادها سنين پايين‌تر هم ذكر شده است. البته درباره سن اين واقعيت نه چندان خوشايند وجود دارد كه هرچه سن افزايش مي‌يابد احتمال ابتلا به ديابت بيشتر مي‌شود؛ يعني حتي يك فرد مسن لاغر هم مستعد ابتلا به ديابت است. دليل آن را دانشمندان اين‌گونه توجيه مي‌كنند كه لوزالمعده انسان با افزايش سن مثل انسان پير مي‌شود و انسولين را به خوبي دوران جواني توليد نمي‌كند و علاوه بر اين، سلول‌هاي بدن هم به خوبي گذشته به انسولين پاسخ نمي‌دهند.
نژاد: بررسي‌ها نشان داده است كه برخي نژادها در ابتلا به ديابت مستعدتر از بقيه هستند.
تغذيه نامناسب: 90 درصد افراد مبتلا به ديابت نوع دو وزن بيش از اندازه دارند و خوردن چربي زياد، استفاده نکردن كافي از غذاهاي داراي فيبر و خوردن زياد غذاهاي حاوي كربوهيدرات ساده، همه موجب افزايش احتمال ابتلا به ديابت مي‌شود. بنابراين داشتن رژيم غذايي مناسب هم در زمينه پيشگيري و هم جلوگيري از پيشرفت ديابت به‌ويژه نوع دو موثر است.
فشارخون و كلسترول بالا: اين دو عامل معمولا از عوامل خطر اصلي بيشتر بيماري‌ها هستند. اين عوامل نه تنها به عروق قلبي شما صدمه مي‌زنند بلكه در كنار مواردي مانند چاقي، رژيم پرچربي و ورزش نکردن موجب افزايش احتمال بيماري‌هاي قلبي، سكته و ديابت مي‌شوند.
سابقه ديابت حاملگي: خانمي كه در حاملگي‌هاي قبلي خود مبتلا به ديابت حاملگي شده، خطر ابتلا به ديابت در او افزايش مي‌يابد.
اختلال در آزمايش‌هاي قبلي: اگر در آخرين آزمايش قندي كه از شما گرفته شده، به شما گفته شده كه مبتلا به اختلال تحمل گلوكز هستيد و شما را به پيگيري تشويق كرده‌اند، بايد اقدامات پيشگيرانه را آغاز و با پزشك خود مشورت كنيد.
6 علامت هشداردهنده
1) تکرر ادرار: تكرر ادرار در ديابت امري شايع است. بدن تمايل دارد مقدار زياد قند را از بدن خارج كند و قند هم براي دفع نياز به آب دارد در نتيجه همراه قند، آب زيادي از بدن دفع مي‌شود و فرد به‌طور مکرر نياز به ادرار کردن پيدا مي‌كند.
2) تشنگي بيش از اندازه: اگر فردي احساس مي‌كند هميشه تشنه است يا بيش از قبل آب مي‌نوشد، اين مشکل ممكن است نشانه‌اي از ديابت باشد. اين احساس به‌ويژه اگر همراه با تكرر ادرار باشد، احتمال وجود ديابت را قوي‌تر مي‌كند؛ زيرا آب بدن توسط قند خارج و بدن كم آب شده و احساس نياز به آب مي‌كند.
3) از دست دادن وزن بدون تغيير رژيم غذايي و يا بدون برنامه‌ريزي قبلي: اين حالت بيشتر در ديابت نوع يك رخ مي‌دهد. چون بدن قادر به توليد انسولين نيست قند وارد سلول‌هاي بدن نمي‌شود. بنابراين سلول‌هاي بدن مجبورند براي تامين انرژي از مواد ديگري مثل عضلات و بافت چربي استفاده كنند كه همه اين موارد موجب كاهش وزن محسوس در فرد مي‌شود.
4) ضعف و خستگي مفرط: اگر احساس ضعف و خستگي بيش از اندازه مي‌كنيد، ممكن است نشانه‌اي از ابتلا به ديابت باشد، زيرا همان‌طور كه گفتيم، انسولين موجب ورود قند به سلول مي‌شود و وقتي انسولين وجود ندارد قند بيرون سلول مي‌ماند و سلول به دليل نداشتن غذا براي انجام كارهايش خسته و درمانده مي‌شود. پس شما هم احساس خستگي مي‌كنيد.
5) احساس گزگز و مورمور در دست‌ها و پاها: اين حالت در اثر آسيب به اعصاب توسط قند بالا ايجاد مي‌شود.
6) ساير علايم ديابت: شامل تاري ديد، خشك‌شدن پوست و خارش آن، عفونت و ديرخوب شدن زخم‌ها و كبودي‌هاست.
در صورت بروز هر يك از موارد بالا در اولين فرصت با پزشك خود مشورت كنيد تا براي شما آزمايش‌ها ي لازم انجام شود.
عوارض ديابت
آگاهي از عوارض اين بيماري به افراد مبتلا، در معرض خطر و همچنين اطرافيان آنها كمك مي‌كند در پيگيري و پيشگيري بيماري همت بيشتري به خرج دهند و موجب به تعويق افتادن عوارض بيماري شوند.
عوارض ديابت به دو گروه كوتاه‌مدت و بلند‌مدت تقسيم مي‌شوند. عوارض كوتاه‌مدت شامل افزايش يا كاهش قند خون و مواردي ناشي از اين حالت است. عوارض درازمدت شامل عوارض قلبي، كليوي، عصبي، چشمي و پوستي است كه موجب بدتر شدن وضعيت بيمار ديابتي مي‌شود.
عوارض قلبي عروقي
اين عوارض شامل افزايش فشارخون و افزايش احتمال سكته‌هاي قلبي و مغزي است. عارضه در عروق كوچك، خود را به صورت عوارض كليوي و چشمي يا مشكلات پوستي نشان مي‌دهد.
عوارض عصبي
عوارض عصبي از عارضه‌هاي طولاني‌مدت ديابت نوع يك و دو است که معمولا نيمي از افراد ديابتي از اين عارضه رنج مي‌برند. عوارض عصبي به صورت‌هاي زير بروز مي‌كند:
• مورمورشدن، درد، بي‌حسي يا ضعف در دست و پا
• مشكلات گوارشي مانند احساس پري شكم، تهوع، استفراغ، اسهال و يبوست
• مشكلات ادراري
• مشكلات جنسي مانند بي‌ميلي جنسي
• سرگيجه و غش‌كردن
• ازدست‌رفتن حس درد به طوري كه حتي در حملات قلبي فرد ممكن است درد را حس نكند.
• افزايش يا كاهش تعريق
• تغيير در واكنش چشم به نور يا تاريكي
• گاه مشكلات عصبي به صورت ديد دوتايي يا فلج يك‌طرفه صورت بروز مي‌كند.
مشكلات كليوي
در سير بيماري ديابت كليه‌ها طوري آسيب مي‌بينند كه قادر به تصفيه كامل خون نيستند. بنابراين مواد زايد در بدن تجمع پيدا مي‌كنند و در صورت عدم درمان كليه‌ها به سمت نارسايي پيش مي‌روند و حتي ممكن است نياز به پيوند يا دياليز پيدا شود.
ميزان قند خون، ژنتيك و فشار خون در بروز اين عارضه دخيل است. بنابراين هرچه كنترل قند و فشار خون بهتر باشد، احتمال بروز اين عارضه كمتر مي‌شود. نشانه‌ها و علايم اين عارضه خيلي دير خود را نشان مي‌دهند و گاه خيلي هم اختصاصي نيستند؛ مانند به خواب نرفتن، کم‌اشتهايي، احساس ناراحتي در معده و ضعف و اختلال تمركز. چند راه كاهش اين عارضه، کنترل فشار خون، كاهش وزن، خوردن نمك به مقدار كم، پرهيز از مصرف سيگار و دخانيات و ورزش منظم است و در صورت كافي نبودن اين روش‌ها پزشك براي شما دارو تجويز مي‌كند.
مشكلات چشمي
همان‌طور كه گفته شد، ديابت به عروق صدمه مي‌زند و عروق چشمي هم از اين قاعده مستثنا نيستند. بنابراين ممكن است آب‌سياه در اثر اين بيماري ايجاد شود. گاه اين بيماري موجب كدورت عدسي و در نتيجه آب‌مرواريد هم مي‌شود.
مشكلات اندام تحتاني
مشكلات و عوارض ايجاد شده در پا به وسيله ديابت به حدي است كه از اين عارضه به‌عنوان پاي ديابتي ياد مي‌شود. اين عارضه معمولا وقتي ايجاد مي‌شود كه مشكلات عصبي در پا رخ داده باشد كه به كاهش حس در پا منجر مي‌شود، در واقع در اثر كاهش حس، فرد ديابتي متوجه بروز زخم‌ها و ضربات وارده بر پاهاي خود نمي‌شود و در صورت غفلت اين زخم گسترش مي‌يابد. از طرفي آسيب عصبي موجب تغيير در ظاهر پاها و انگشتان فرد ديابتي مي‌شود كه اين امر به افزايش در معرض آسيب قرارگرفتن پاها مي‌انجامد. از طرفي ديابت موجب خشك شدن و ترك‌خوردگي پوست پا مي‌شود: اگر زخمي در پا ايجاد شود ديرتر از زخم پاي افراد سالم خوب مي‌شود و دليل آن هم كاهش و كندي جريان خون در افراد ديابتي است كه بهبود زخم را به تاخير مي‌اندازد. بهترين كار، پيشگيري از بروز عارضه و مهم‌ترين اقدامات پيشگيرانه عبارتند از:
بررسي هر روزه پاها از سوي خود بيمار: چون بيمار دردي در پاهاي خود احساس نمي‌كند ممكن است زخم‌ها يا ضايعاتي از چشمش نهان بماند. بنابراين بهتر است علاوه بر مشاهده مستقيم پاها از آينه هم براي ديدن كف پاها كمك بگيرد و حتي در اين‌باره افراد خانواده مي‌توانند به او كمك كنند. مواردي كه در معاينات شخصي مهم است و بايد به آن دقت شود، برجستگي‌ها، مناطق خشك و ترك‌خورده، ميخچه، پينه، جوش‌ها و نواحي قرمز و گرم، ملتهب، ناخن‌هاي فرورفته در گوشت يا عفونت‌هاي ناخن است.
استفاده از جوراب و كفش مناسب در تمام طول روز: بهتر است بيرون از منزل از كفش‌هاي مناسب استفاده شود، كفش‌هاي تنگ، پاشنه بلند و نوك باريك براي افراد ديابتي گزينه مناسبي نيستند.
خشك‌كردن پاها بعد از حمام و استفاده از لوسيون روي پاها نه بين انگشتان: اين کار مانع ترك‌خوردن پوست مي‌شود و از طرفي چون رطوبت موجب افزايش احتمال ايجاد عفونت مي‌شود از به كاربردن لوسيون بين انگشتان پاها كه محل خوبي براي رشد ميكروب‌هاست، خودداري كنيد.
آيا شما در معرض خطر هستيد؟
1) آيا کسي از بستگان نزديک شما مبتلا به ديابت است؟
2) آيا وزن شما بيش از اندازه لازم براي سن و قد شماست؟
3) آيا بيش از 40 سال داريد؟
4) اگر خانم هستيد آيا سابقه زايمان نوزادي با وزن بيش از 5/4 کيلوگرم يا بيشتر داشته‌ايد؟
5) آيا تا به حال هيچ‌کدام از موارد زير را به صورت مداوم تجربه کرده‌ايد؟
• تشنگي بيش از حد
• تکرر ادرار در طول روز يا شب
• کاهش وزن غيرقابل توجيه
• تاري ديد
• خستگي مفرط
اگر جواب شما به بيش از دو سوال بالا مثبت است، ممکن است با خطر ابتلا به ديابت روبه‌رو باشيد. بنابراين بهتر است در اولين فرصت به پزشک مراجعه کنيد.
ديابتي‌ها مراقب باشند
زمان بروز عوارض درازمدت ديابت بسته به نوع عارضه تا حدي متفاوت است، ولي متوسط زمان بروز عوارض 5 تا 10 سال پس از شروع بيماري است. آنچه در اين ميان اهميت دارد، پيگيري‌هاي مداوم و معاينات دوره‌اي بيمار است تا به محض مشاهده علائم بيماري از پيشرفت آن جلوگيري شود. اين پيگيري و غربالگري ازنظر بروز عوارض شامل موارد زير است:
• اندازه‌گيري و کنترل منظم قند خون از سوي خود بيمار
• اندازه‌گيري ماده‌اي به نام هموگلوبين HbA1c(3 بار در سال). اين ماده نشان‌دهنده وضعيت كنترل قند
خون طي دو سه ماه گذشته است.
• آموزش بيمار درباره نحوه كنترل ديابت
• تغذيه مناسب و آموزش در اين زمينه
• معاينه سالانه چشم. اين معاينه در مبتلايان به نوع يك ديابت 5 سال بعد از تشخيص شروع مي‌شود.
• معاينه پاها يك تا دو بار در سال از سوي پزشك و روزانه از سوي خود بيمار
• غربالگري و بيماريابي سالانه از نظر بروز عوارض كليوي. اين معاينه در مبتلايان به نوع يك ديابت 5 سال پس از تشخيص شروع مي‌شود.
• بررسي و کنترل منظم فشارخون
• بررسي چربي‌هاي خون.
ارسالی:سعید عسکری