نوروز و نمادهایش
نوروز ایرانی با وجود دیرینگی هر سال تازه تر و باشکوه تر جلوه می کند . ایرانیان این روز بزرگ را چون جان گرامی می دارند و در اجرای درستش کوشا هستند اینها دلیلی ندارد جز نمادهای راستین نوروز . گاهشماری ایران در ارتباط با مضامین طبیعی است در حالیکه نماد آغاز سال کشورهای دیگری چون چین ،اسطوره ای است . در آنجا اژدها نماد امپراتور و رقص اژدها برای به دست آوردن باران است . در هند نیز گاهشماری با نماد آسمان ، خورشید و ستاره تعریف می گردد در حالیکه در ایران بزرگ ، رویکردهای نمادین با عناصر حیاتی و بارورکننده همراه است . گاهشماری نوروز ، فرهنگی را به وجود آورده که اجرای رسومش در کشورهای دیگر ساری است .
بزرگی نوروز، برخاسته از نشانه‌های معرفتی ماه فروردین ، ویژه فره‌وشی‌ها و ارواح طیبه و پاک شروع می‌شود و روز اول آن هرمزد با نام خداوند آغاز می گردد . نوروز با آیین‌ها و شعایری ویژه انجام می گیرد و احترام انسانی را به مواهب و انعام فراوان که از طریق طبیعت به او بخشانده شده منعکس می‌کند. طلب خیر و برکت، از جمله دعاهای جشن نوروز است و همین به ماهیت این جشن نقش عبادی می دهد .
یکی از نمادهای نوروز باستانی جشن چهارشنبه سوری است که در چهارشنبه آخر سال برگزار می گردد . خیرات است برای احترام به درگذشتگان و شادی روان آنها .
آبریزان یا آب پاشان :
جشن آبریزان نخست از آیین های ماه تیر بوده كه بعدها به مراسم عید نوروز اضافه شده و آن بدان دلیل است که سالیان دراز پیش از این، هفت سال در ایران قحطی شد مردم که از خشکسالی به جان آمده بودند برای نیایش و نماز و درخواست باران به بیابان رفتند و دست به دعا بردند و چون از ابر رحمت پروردگار باران بارید، در دل ها شادی پدید آمد و مردم به شادمانی پرداختند و به شكرانه این نعمت، پس از آن هر سال بر روی یكدیگر آب و گلاب پاشیدند. كم كم این رسم به صورت آب پاشی در خانه و كوچه و شستشوی خارج از برنامه معمول شد؛ و اكنون نیز چنین رسم است كه پیش از فرا رسیدن نوروز تا آنجا كه ممكن است خانه را شستشو دهند. در شب نوروز برای پاكی از گناه، تن خود بشویند و آب بپاشند تا سال نو با فراوانی آب، رونق كشاورزی و بهبود وضع زندگی آغاز شود .
عمونوروز و حاجی فیروز :
در قدیم كه سرگرمی ها و امكانات شادی بخش کم بود، فردی كه به او میر نوروز می گفتند لباسی رنگین بر تن می كرد، سوار چهارپایی می شد، كیسه و كوله ای دست می گرفت و در كوچه و بازار راه می افتاد. با صدای رسا سخنان خنده آور و شادی آفرین می گفت و موجب سرگرمی مردم می شد. در هر خانه ای دمی می ایستاد شعر می خواند و چیزی دریافت می كرد می خندید و می خندانید و دل ها را شاد می كرد .
جامه سرخ حاجی فیروز یادآور سرخی خورشید است بر این پایه تیرگی روی او می‌تواند نشانی از سیاهی شب باشد. آن طرازمندی بهاری به گونه‌ای در رنگ و ریخت حاجی فیروز به نمود آمده است. شب نشانی است از شب زمستان و سرما که به پایان می رسند سرخی لباس او نشانی از روز گرمی و نیرومندی دیگر باره خورشید که آغاز می‌شود. به سخنی دیگر می‌توان گفت که ما در حاجی فیروز به شیوه‌ای رازآلود و نمادین دو سوی بنیادین و ناگزیر را در هستی جهان و انسان می‌توانیم یافت. نیستی و هستی؛ مرگ و زندگی؛ پژمرگی و شکوفایی؛ زمستان و بهار.
بابا نوروز، نماد زمان و به گونه‌ای یادآور «زروان» باستانی یا «زال» شاهنامه است. هم از این روست که پیری است بسیار سالخورده با گیسوان و ریشی بلند و انبوه و سپید، بانوی او ننه سرما است. چون او تنها یک بار در سال و در شب بازپسین سال کهن بابا نوروز را می‌بیند. پاسخ این پرسش آن است که با آمدن بابانوروز، ننه سرما به راستی به پایان زندگانی خود می‌رسد. تو گویی که دیدار با شوی گریزپا برای او همراه است با فرجام زندگی با مرگ و این دیدار دیداری است مرگ اندود
نماد آب و آیینه :
آب در فرهنگ نوروز نشان از روشنایی ، زندگی بخشی ، نیروبخشی ، وسیله پاکی و طهارت آیینی و علامت برکت دارد . آینه بازتاب روشنی آب و در نتیجه بیان واقعیت، راست گویی و صمیمیت است . آن هنگام که آیینه نور به خود می‌گیرد، به آبی می‌گراید نور در آب منعکس می‌شود و به آب روشنی می‌بخشد . آب و آینه، شباهت می‌گیرند و آبی را می‌سازند و به این‌سان، سفره نوروز با و جود آب و آینه، رنگ آبی به خود می‌گیرد . صافی آینه بر سفره هفت سین، هشداری است به همه ما که هر چه بیشتر صیقل ببینیم، پاک‌تر می شویم و به این ترتیب، بهتر می‌توانیم صفا و صمیمیت را بازتاب دهیم.
نماد سفره هفت سین :
در جشن های ایران باستان برای هر جشنی خوانی گسترده می شد و درون آن خوراکی هایی می نهادند . در زمان هخامنشیان در نوروز بر روى هفت ظرف چینى غذا مى‌گذاشتند كه به آن هفت چین یا هفت چیدنى مى گفتند.
بعدها در زمان ساسانیان هفت شین رسم متداول مردم ایران شد و شمشاد در كنار بقیه شین هاى نوروزى، به نشانه سبزى و جاودانگى برسر سفره قرارگرفت. بعد از سقوط ساسانیان ، وقتى كه مردم ایران اسلام را پذیرفتند سعى كردند كه سنت‌ها و آیین‌هاى باستانى خود را هم حفظ كنند . به همین دلیل، چون در دین اسلام «شراب» حرام اعلام شده بود، آنها خواهر و همزاد شراب سرکه را انتخاب كردند و اینگونه شین به سین تغییر پیداكرد . خوراكى هایى كه به نیت هاى گوناگون انتخاب شده اند:
سمنو : نماد زایش و بارورى گیاهان است و از جوانه هاى تازه رسیده گندم تهیه مى شود .
سیب : نماد باروری است. درگذشته سیب را درخم هاى ویژه اى نگهدارى مى كردند و قبل از نوروز به هم می دادند
سنجد : نماد عشق و دلباختگى است
سبزه : نماد شادابى و سرسبزى و نشانگر زندگى بشر و پیوند او با طبیعت
زندگی سماق و سیر : نماد چاشنى و محرك شادى در
تخم مرغ : نماد زایش و آفرینش است و نشانه اى از نطفه و نژاد.
آب و ماهی : نشان برکت در زندگی
سکه : نمادى از امشاسپند شهریور و به نیت بركت و درآمد زیاد انتخاب شده است
شاخه هاى سرو، دانه هاى انار، گل بیدمشك، شیر نارنج، نان و پنیر، شمعدان و… را هم مى توان جزو اجزاى دیگر سفره هفت سین دانست. «كتاب مقدس» هم یكى از پایه هاى اصلى خوان نوروزى است و براساس آن هرخانواده به تناسب مذهب خود، كتاب مقدسى را كه قبول دارد بر سفره مى گذارد .
اسپند و آویشن : به نیت سلامتی بر سر سفره گذاشته می شود .
سیزده بدر:
در سیزدهمین روز فروردین كه پایان دوره نوروزی است مردم در دشت و بیابان و در فضای سبز بهاری گرد می آیند و به شادی می پردازند. در این روز پایانی نیز چون روزهای دیگر عید، خوراكی ویژه همچون آش رشته و دیگر خوراك های سبزی‌دار می پزند. گندم هایی را كه برای سفره هفت سین رویانیده‌اند با خود به صحرا می برند و با انداختن آن در جوی و رود – و به هر حال بیرون از خانه – نحسی سیزده را كه یا به آن معتقدند و یا بنا به رسم كهن، آن را خوش یمن تلقی نمی كنند از خود و خانواده دور می سازند. بسیاری از مردم به نحسی عدد سیزده نه تنها اعتقادی ندارند بلكه در اساس، تأثیر عددی خاص را در سرنوشت خود مؤثر نمی‌دانند و آنچه درست تر است با هم بودن و ستایش پروردگار است به خاطر تمام زیباییهایش .
نوروزتان خجسته
عالیه نقیب الذاکرین بافقی(مهرگان)
خانم نقیب الذاکرین ، جداً دست مریزاد که با نوشته هایتان به یادآوریِ گوشه ای از فرهنگ غنیِ سرزمینِ عزیزمان ایران کمک می کنید .رسم و رسومی که نشان از ذوق و سرزندگیِ ما ایرانیان ، چه در گذشته و چه در زمانِ حال دارد .
مطمئن باشید که زحمت ها و تلاشهایتان در این راستا بی نتیجه نخواهد ماند . ان شاا…