مردم و نخبگان فرهنگی؛ سرمایه اجتماعی امام سجاد(ع)

امام زین‌العابدین(ع)، پس از یک عمر مجاهدت در راه خدا و پس از ابلاغ پیام عاشورا به جوامع بشری، سرانجام به روایتی در 12 و به روایتی در 25 محرم سال 95 هجری قمری به دست هشام و یا ولیدبن عبدالملک مسموم و به شهادت رسیدند و بدن مطهرش را در کنار تربت پاک امام حسن مجتبی(ع) در بقیع به خاک سپردند.
حجت الاسلام و المسلمین احمد غلامعلی، معاون پژوهشی پژوهشکده علوم و معارف حدیث در گفت و گو با خبرنگار ما به سیاستها و تاثیرگذاری امام سجاد(ع) در تبیین پیام‌های واقعه عاشورا پرداخته است.

درسهای امام سجاد(ع) برای شیعیان
معاون پژوهشی پژوهشکده علوم و معارف حدیث با بیان اینکه امام زین العابدین(ع) در 11محرم سال 61 مسؤولیت امامت جامعه را در حالی بر دوش می‌کشد که هیچ فرد همراه اثرگذاری در میان عالمان در آن دوران برای ایشان وجود نداشت، تصریح می‌کند: امام سجاد(ع) باید کار را از صفر شروع می‌کردند، تربیت شاگردان و امتداد دین واقعی که همان دین جدشان پیامبر اکرم(ص) بود و از طرفی تبیین معارف دین و مشخص کردن هر کدام از اخلاقها و رفتارهای دینی و نیز اعتقادات دینی از جمله برنامه‌های امام بود.
حجت الاسلام والمسلمین احمد غلامعلی تأکید می‌کند: حضرت زین‌العابدین(ع) از روز 11 محرم سال 61 با رفتارشان به ما شیعیان می‌آموزد که کجا باید سخن گفت و کجا نباید، وقتی در دربار عبیدا… بن زیاد یک موضع گیری بسیار زیبایی در برابر تفکر جبرگرایی دشمن انجام می‌دهند و پس از یکی دو صحبت امام سجاد(ع) تا شام ساکت هستند.
این محقق علوم حدیثی خاطرنشان می‌کند: وقتی امام سجاد(ع) در مجلس یزید می‌خواهد صحبت کند می‌گوید اجازه می‌دهید بر بالای این تخته پاره‌‌ها بروم و صحبت کنم؟ حضرت با این کلام از لفظ منبر استفاده نمی‌کند و با این سخن نشان می‌دهد منبر وقتی منبر است که جایگاه پیامبر حفظ شود، وقتی جایگاه رسول خدا حفظ نشود، این منبر تخته پاره‌ای بیش نیست.
معاون پژوهشی پژوهشکده علوم و معارف حدیث تأکید می‌کند: وقتی ابن زیاد رو به امام سجاد(ع) می‌پرسد تو کیستی؟ امام می‌فرماید: من علی بن الحسین هستم. ابن زیاد می‌گوید: مگر خدا علی بن حسین را در کربلا نکشت. امام سجاد(ع) پاسخ می‌دهد: ا… یتوفی الانفس حین موتها. امام با این پاسخ می‌خواهد بگوید خداوند جانها را وقتی می‌گیرد که زمانش رسیده باشد و این شما بودید که پیش از این زمان دست به این کار زدید، در واقع امام با این سخن تأکید می‌کند که کارهای خطای خود را به نام خدا تمام نکنید.
حجت الاسلام والمسلمین غلامعلی با اشاره به سخنرانی امام سجاد(ع) در شام می‌گوید: امام سجاد(ع) در مجلس یزید با سخنرانی خود یزید و بنی امیه را رسوا می‌کند، یزید که خود را به عنوان خلیفه مسلمین و جانشین پیامبر(ص) جا انداخته بود، در این مجلس امام سجاد(ع) خود را به فرزند مکه، زمزم، به منا، به فرزند پیامبر و… یعنی به تمامی شاخصهای اسلام معرفی می‌کند که یکباره همگان برایشان این سؤال پیش می‌آید که این شاخصهای اسلام را باید خلیفه مسلمین داشته باشد، پس این فرد چرا دارای این شاخصهاست؟
وی تاکید می‌کند: در اینجاست که یزید کوتاه می‌آید و این سخنرانی امام باعث می‌شود که یزید اهل بیت را با احترام روانه مدینه کند و حتی در واقعه حره که دو سال بعد اتفاق افتاد و لشکر یزید آن فجایع را انجام دادند، به امام سجاد(ع) و خانواده ایشان هیچ تعرضی نشد و این نشان می‌دهد که امام چگونه سخن گفت و در کجا سکوت کرد تا این دستاورد عظیم را بعدها داشته باشد.
استفاده امام از دعا برای احیای دین اسلام
حجت الاسلام غلامعلی خاطرنشان می‌کند: امام سجاد(ع) مثل این ایام در سال 61 در مدینه هیچ طرفداری نداشتند اما 34 سال بعد با این کار مداوم تربیتی به جایی می‌رسد که وقتی مثل چنین روزی بدن مطهر امام سجاد(ع) را در مدینه تشییع می‌کنند، به قدری جمعیت زیاد بوده که از جایی که جنازه را بلند می‌کنند و تا جایی که در بقیع بر زمین می‌گذارند، جمعیت به هم متصل بوده است. یعنی در محرم 61 علیرغم شهادت امام حسین(ع) امام سجاد(ع) در مدینه پایگاه اجتماعی نداشتند و مردم هنوز متوجه خباثت یزید و آل امیه نشده بودند، اما تا سال 95 که امام به شهادت می‌رسد، بسیاری از افراد چه شیعه و چه سنی طرفدار ایشان بودند و بزرگان آن دوره از جمله «سعید بن مصیب» که از علمای آن دوره و از قراء بودند نقل می‌کنند که وقتی امام می‌خواستند به مکه مشرف شوند، هزار نفر از این‌گونه افراد مفسر چه شیعه و چه سنی، ایشان را همراهی می‌کردند.
وی در ادامه به تبیین علل موفقیت امام سجاد(ع) در احیای دین اسلام پرداخته و تصریح می‌کند: بهره گیری از واقعه عاشورا یکی از مسائلی است که امام سجاد(ع) بر آن بسیار تأکید داشتند، به نحوی که هر زمان که اقتضا می‌کرد، واقعه عاشورا را یادآوری می‌فرمود، عامل دیگر موفقیت امام زین العابدین(ع) سرمایه گذاری ایشان بر نخبگان فرهنگی و نیز تک تک مردم بود و نیز استفاده ایشان از ابزار دعا برای انتقال معارف الهی از دیگر عوامل به شمار می‌رود.
وی همچنین با اشاره به ادعیه به جا مانده از امام سجاد(ع) یادآوری می‌کند: صحیفه سجادیه در واقع دارای 75 دعا بوده که هم اکنون تنها 54 دعای آن به دست ما رسیده است، اما مجموع دعاهای که از امام سجاد(ع) بر جای مانده است حدود 254 دعا می‌باشد.

سخنرانی پیش از خطبه نماز جمعه امام سجاد(ع) در حکومت بنی امیه
حجت الاسلام والمسلمین غلامعلی در ادامه تأکید می‌کند: نکته دیگر از عوامل موفقیت امام سجاد(ع) در حفظ معارف الهی و آموزه‌های اصیل اسلامی، استفاده ایشان از موقعیتهای مختلف برای سخنرانی است.
برای نمونه امام سجاد(ع) در اواخر عمر شریفشان، وقتی فرمانروای مدینه «عمربن عبدالعزیز» از ایشان برای سخنرانی قبل از خطبه‌های نماز جمعه دعوت می‌کند، امام نمی‌گوید اینها حکومت جور و ستم هستند من با آنها همکاری نمی‌کنم بلکه ایشان از این فرصت استفاده کرده و طی سخنرانی خود مواعظ اخلاقی را مطرح می‌کنند که این یک حرکت جهادی از سوی امام به شمار می‌رود.
وی با اشاره به تأثیرگذاری واقعه عاشورا پس از سالها بر مردم مدینه ابراز می‌دارد: جامعه مدینه 2 سال پس از فاجعه عاشورا متوجه خباثت یزید می‌شود و آن هم زمانی است که «عبدا… بن حنظله» که از تابعین بود، به همراه دیگر بزرگان مدینه برای اینکه ببیند که خلیفه مسلمین چگونه است به شام رفته و در این سفر تازه متوجه می‌شود که خلیفه مسلمین چه فرد فاسدی است و پس از بازگشت همراه مردم مدینه علیه یزید و بنی امیه قیام می‌کند، اما لشکر یزید به مدینه آمده و آنها را قتل عام می‌کند.
معاون پژوهشی پژوهشکده علوم و معارف حدیث ادامه می‌دهد: در سال 63 مردم مدینه که حاضر نشده بودند در سال 61 امام حسین(ع) را همراهی کنند، چه هزینه‌ای را پرداخت کردند؟
10 هزار کشته! و چه دستاوردی داشتند؟ هیچ! و پس از اینکه بر جان و ناموسشان تجاوز شد، به مانند بردگان با یزید بیعت کردند. مردم مدینه پس از واقعه حره متوجه شدند که با امام همراه شدن هزینه کم اما دستاورد زیاد دارد و بدون امام هزینه زیاد و دستاورد هیچ خواهد بود.