تغذيه تكميلي در كودكان

نوزاد از لحظه تولد تا پايان ماه ششم ( 180 روز اول ) تمامي نيازهاي غذايي خود را از شير مادر تامين مي كند و به جز قطره  مولتي ويتامين يا A + D نياز به مصرف  هيچ ماده غذايي  حتي آب  ندارد.

بعد از اين دوران نياز غذايي كودك به دليل افزايش فعاليت و نياز به انرژي با خوردن شير مادر تامين نشده و لازم است تا در كنار شير مادر  كه تا پايان 12 ماهگي همچنان غذاي اصلي محسوب مي شود  غذاي كمكي نيز داده شود .

بهترين زمان شروع تغذيه كمكي

بهترين سن شروع غذاي كمكي پس از پايان ماه ششم ( بعد از 180 روز اول زندگي ) است چرا كه :

شير مادر در اين سن به تنهايي قادر به تامين  نيازهاي غذايي مورد نياز كودك نيست زيرا شير مادر در شش ماه دوم تنها نيمي از انرژي مورد  نياز كودك را تامين مي كند .

-دستگاه گوارش كودك در اين سن آماده پذيرش غذاي نيمه جامد خواهد بود .

-ذخيره برخي مواد مغذي مثل آهن در بدن كودك در 6 ماهگي به حداقل مي رسد .

-برخي از عوامل تكامل مثل دندان درآوردن ، قدرت نشستن و  گرفتن اشياء با دست كه همگي از شش ماهگي  به بعد پديد               مي آيد كودك را جهت پذيرش غذاي كمكي آماده مي كند.

خطرات زود شروع كردن غذاي كمكي

-خطر ابتلا كودك به اسهال بيشتر مي شود چرا كه دستگاه گوارش كودك به طور كامل تكامل  نيافته و قادر به هضم و جذب كامل غذا نمي باشد .

-خطر بروز حساسيت در ماهها يا سالهاي آينده كودك بيشتر مي شود .

-غذاي كمكي ممكن است جايگزين يك وعده شير مادر شود اين  مسئله مي تواند موجب كاهش ترشح شير و در نهايت منجر به كاهش رشد كودك شود .

خطرات دير شروع كردن غذاي كمكي

از آنجائيكه شير مادر پس از شش ماهگي قادر به تامين نيازهاي غذايي كودك نمي باشد دير شروع كردن غذاي كمكي مي تواند منجر به كندي رشد و زمينه اي براي سوء تغذيه  كودك شود .

موجب بي علاقه شدن كودك به غذاهاي جديد شده و تمايلي به استفاده از غذاهاي جامد نشان ندهد.

نحوه شروع و ادامه تغذيه تكميلي:

نحوه شروع صحيح غذاي كمكي ضامن رشد مطلوب در كودك خواهد بود . مهمترين نكته اي كه بايد در نظر گرفت نوع ماده غذايي (كه بايد متناسب با سن كودك باشد ) و قوام لازم در غذاست .از آنجائيكه حجم معده كودك بسيار كوچك است بايد ا زغذاهايي استفاده نمود كه در حجم كم ، انرژي مورد نياز او رابرآورده نمايد در غير اينصورت با وجود پر شدن معده و سيري كودك رشد او دچار افت خواهد شد .غذاهايي كه در هفته هاي بعد ماه هفتم و هشتم مي توان به غذاي كودك اضافه كرد مطابق با جدول زير است

در مورد پوره سبزي ابتدا با يك نوع سبزي مثل هويج شروع و پس از آن هر سه روز يك نوع سبزي ديگر اضافه كنيد .سبزيهاي نشاسته اي مثل نخود سبز ، لوبيا سبز و كدو حلوايي به عنوان آخرين سبزيها به غذاي كودك اضافه شوند.

در مورد زرده تخم مرغ پس از اينكه كاملا سفت شد آنرا از سفيده جدا كرده و روز اول به اندازه يك نخود در آب جوشيده يا شير مادر ، نرم و سپس به كودك بدهيد ظرف مدت 10 روز مقدار آنرا به يك زرده كامل برسانيد .

در مورد سوپ بايد توجه داشت كه غلظت آن مناسب باشد بطوري كه بسیار آبکی نباشد و برای تنوع بخشیدن به غذای کودک می توان هرچند روز یکبار مواد تشکیل دهنده آن را تغییر داد

جهت قوام آمدن سوپ:

مي توان از برنج ،سيب زميني ،آرد گندم يا برنج ،رشته سوپ    ماكاروني استفاده كرد بايد توجه داشت كه همه مواد سوپ مورد مصرفكودك قرار گيرد .

غذاهاي غير مجاز براي كودك زير يكسال:

1- غذاهايي كه احتمال بروز حساسيت را زياد مي كنند عبارتند از:

شير گاو چرا كه حاوي مواد آلرژي زاست . جوشاندن شير در تهيه غذاهايي مثل فرني مقداري از مواد آلرژي زائي  موجود را كمتر مي كند .سفيده تخم مرغ ،عسل ،پنير ، شكلات ،انواع توت ، كيوي ،آلبالو ،گيلاس،خربزه ،انواع مركبات ،بادمجان ،سوسيس و كالباس ،فلفل  و   ادويه و …….

2- غذاهايي كه ممكن است موجب خفگي كودك شود :

دانه كشمش ،دانه انگور ،ذرت ،تكه هاي سوسيس ،آجيل ،تكه هاي سفت و خام سبزيهايي مثل هويج  ،دانه هاي نخود ،لوبيا و ساير حبوبات.

3- غذاهايي كه مشكلات ديگري ايجاد مي كند :

قهوه و چاي (موجب بيقراري مي شود )، عسل (موجب مسموميت ميشود)،نوشابه هاي رنگي و گازدار( به كليه ها آسيب مي رسانند و يا موجب اختلالات گوارشي مي شوند

 ، نمك (موجب تغيير ذائقه و زمينه اي براي بيماريهاي قلبي- عروقي و فشار خون ميشود )،اسفناج و كلم ( ممانعت از جذب آهن ويد )

مقوي كردن غذاي كودك:

منظور از مقوي كردن غذا ، افزايش ميزان انرژي غذا است كه مي توان با اضافه كردن يك قاشق مرباخوري كره يا يك قاشق غذاخوري روغن مايع به هر وعده غذاي كودك اينكار را انجام داد .همچنين مي توان با اضافه كردن مقداري آرد  گندم يا برنج و  يا عصاره استخوان به غذاهايي مثل سوپ نيز غذا را مقوي كرد.

مغذي كردن غذا خود به دوصورت كلي است :

1- افزايش پروتئين غذاي كودك كه با افزودن گوشت ، انواع حبوبات ، زرده تخم مرغ بسته به سن كودك انجام مي گيرد .

2- افزايش ويتامينها و املاح غذاي كودك مانند افزودن انواع سبزيجات برگ سبز (مثل جعفري و گشنيز) يا سبزيجات زرد و نارنجي (مثل كدو تنبل و هويج )

چگونه يك برنامه غذايي مناسب براي كودك تنظيم كنيم؟

به گونه اي برنامه ريزي كنيم كه كودك ما روزانه از 5وعده غذايي (شامل سه وعده اصلي و دو ميان وعده ) مقوي و مغذي استفاده نمايد :  صبحانه يكي از وعده هاي غذايي اصلي مي باشد خوردن صبحانه يكي از مهمترين عادات غذايي است كه در ابتداي كودكي شكل مي گيرد.قسمتي از انرژي كودك از صبحانه تامين مي شود .دادن شام در ابتداي شب به كودك و خوابيدن او در ساعت معيني از شب مي تواند به تحريك اشتهاي اوبراي خوردن صبحانه كمك كند .گذاشتن وقت كافي براي خوردن صبحانه 15-30 دقيقه از اهميت زيادي برخوردار است .

ميان وعده از جمله مهمترين وعده هاي غذايي كودك مي باشد :زيرا

–         يك سوم انرژي روزانه كودكان بايد از ميان وعده ها  ( صبح و بعد ازظهر )تامين مي شود .

–         انتخاب مواد غذايي مغذي و پرانرژي مي تواند پاسخگوي بخشي از تغذيه طبيعي كودكان باشد .

–         مصرف مواد غذايي در فاصله هر 4-6 ساعت براي نگهداري غلظت قند خون كودك درحد طبيعي ضروري است .

–         مصرف موادي چون چيپس ،پفك و ساير تنقلات كم ارزش نمي تواند نيازهاي غذايي كودك را تامين كند .

نكات مهم در تغذيه سال دوم زندگي

ادامه تغذيه با شير مادر همچنان مورد تاكيد است .شير مادر بعد از صرف غذاي كودك داده شود .دفعات تغذيه به غير از شير مادر 5باردرروزاست .هنوز بايد در غذاتغييراتي داد تا هضم آن آسانتر باشد زيرا ممكن است اگر غذا يك باره و به صورت آنچه كه در سفره خانوار است به كودك داده شود هضم غذا براي او مشكل باشد .نياز كودك به كلسيم و پروتئين توسط شير مادر و مقداري ماست پاستوريزه كه در روز مي خورد تامين مي شود.سفيده تخم مرغ كم كم به همان صورت كه در مورد زرده تخم مرغ شروع شده بود بصورت كاملا پخته و سفت شده شروع و به تدريج به يك سفيده كامل مي رسدو ميتوان يك روز در ميان يك تخم مرغ كامل به كودك داد.كودك فعالانه در غذا خوردن دخالت داشته باشد و خود ، غذا را با دست يا قاشق كوچك بردارد و به دهان ببرد.

بعد از يك سالگي زمان انتقال از غذاهاي مخصوص كودك به غداي سفره خانواده است .حبوبات از مواد غذايي داراي پروتئين ،كربوهيدرات و املاح است و در سال دوم بتدريج بر تنوع حبوبات مصرفي افزوده كه مي توان به صورت كاملا پخته شده همراه با سيب زميني و روغن يا كره ترجيحا روغن زيتون به كودك داد.

بايد توجه داشت كه هنوز هم معده كودك كوچك است و نبايد آنرا با مقدار زياد آبميوه يا خود ميوه پر كرد.

در طول سال دوم ، مصرف ويتامينهاي AوDوقطره آهن بايد ادامه داشته باشد .

در اواخر سال دوم احساس استقلال كودك بيشتر شده ، خودش غذا مي خورد و از همه غذاهاي سفره با دلخواه انتخاب مي نمايد مادران در اين مرحله از زندگي بايد به مصرف مواد غذايي كافي و پر انرژي كه براي رشد كودك لازم است توجه نمايند.

منبع: نیازهای غذایی شیرخواران و دستور تهیه غذای کمکی  وزارت بهداشت و درمان

طيبه عسكري