درباره آداب و رسوم وآئین, تاریخچه چارشنبه سوری

نام خداوندي كه عشق وزيبايي رابراي بندگانش آفريد

  درباره آداب و رسوم وآئین, تاریخچه چارشنبه سوری

   تاریخچه آئین چهارشنبه سوری در فرهنگ ایرانیان باستان تاکنون

یکی از آئینهای سالانه و دیرینه ی ایرانیان جشن سوری یا به عبارتی دیگر چارشنبه سوری است. ایرانیان آخرین            سه شنبه سال خورشیدی را با بر افروختن آتش و پریدن  از روی آن به استقبال نوروز می روند. چهارشنبه سوری، یک جشن بهاری است که پیش از  رسیدن نوروز برگزار می شود….  مردم در این روز مراسمی برگزار می کنند که             ریشه اش به قرن ها پیش باز می گردد و مراسم ویژه آن در شب چهارشنبه صورت می گیرد. برای مراسم در گوشه و کنار ،کوی و برزن بچه ها آتش های بزرگ  می افروزند و از روی آن می پرند و ترانه (سرخی تو از من ، زردی من از تو ) می خوانند. مراسم چهارشنبه سوری برگرفته از آئینهای کهن ایرانیان است که همچنان در میان آنها و با اشکال دیگر در میان باقی بازماندگان اقوام آریائی رواج دارد و “سور” در زبان و ادبیات فارسی و برخی گویش های ایرانی         به معنای “جشن”،”مهمانی“و  “سرخ” آمده است. جشن سور از زمان های بسیار دور در ایران مرسوم بوده است. قبل از ورود اسلام به  ایران هر سال ۱۲ ماه، و هر ماه به ۳۰ روز بوده که هر کدام از این ۳۰ روز اسمی مشخص داشته است

ايرانيان چهارشنبه سوري مي‌گرفتند تا آيين ايراني «پنجه»، زنده بماند

کوروش نيكنام از موبدان ایران در بخشي از سخنانش، از فرمانروايان اموي و عباسي كه با ايرانيان  مخالف بوده و نمي‌گذاشتند بسياري از اين سنت‌ها در ايران انجام بشود، سخن راند و گفت: «ايرانيان كه با فرهنگ و سنت خودشان آميخته بودند، مسلمان شدند اما مي‌خواستند كه آيين و سنت‌هاي ايراني را نيز پاس بدارند.» نيكنام با تاكيد به اينكه «چهارشنبه»، واژه‌اي پارسي نيست و ما، براي ٣٠ روز ماه، نامي ويژه داريم، افزود: «ايرانيان در آن زمان، از آنجايي كه مي‌خواستند با روشن كردن آتش، به استقبال همه‌ي فروهر درگذشتگان، از كيومرس تا سيوشانس بروند و در اين  ۵ روز،‌  خيرات انجام بدهند و گهنبار يا گونه‌اي جشن كشاورزي را برپاكنند، دست به ابتكاري زدند كه همان چهارشنبه سوري بود.»

تاریخچه چهار شنبه سوری

آخرین سه شنبه ی آخر سال را شب چهار شنبه سوری می گویند. شبی است که امروزه فقط بوته افروزی آن مانده است. این کار را عصر سه شنبه ی آخر سال که آخرش چهارشنبه است انجام می دهند. بدین ترتیب که کوپه های هیزم را روی هم می گذارند خورشید که غروب کرد هیزم را در حیاط خانه یا در کوچه یا در میدان باز آتش می زنند.

ظهور آتش بازی :

آتش بازی در شب چهار شنبه سوری در زمان ناصرالدین شاه و به وسیله ی فرانسوی ها در ایران رواج پیدا کرد. در ابتدا فقط برای سرگرمی شاه این نمایش انجام می شد پس از آن مردم هم در این سرگرمی سهیم شدند و دستور نمایش آن در میدان توپ خانه صادر شد و مردم در آن جا به تماشای آتش بازی می ایستادند و کم کم به شکلی که امروزه اجرا می شود در آمد.

بوته افروزی :

در ایران رسم است که پیش از پریدن آفتاب، هر خانواده بوته های خار و گزنی را که از پیش فراهم کرده اند روی بام یا زمین حیاط خانه و یا در گذرگاه در سه یا پنج یا هفت “گله” کپه می کنند. با غروب آفتاب و نیم تاریک شدن آسمان، زن و مرد و پیر و جوان گرد هم جمع می شوند و بوته ها را آتش می زنند. در این هنگام از بزرگ تا کوچک هر کدام سه بار از روی بوته های افروخته می پرند، تا مگر ضعف و زردی ناشی از بیماری و غم و محنت را از خود بزدایند و سلامت و سرخی و شادی را به هستی خود ببخشند. مردم در حال پریدن از روی آتش ترانه هایی می خوانند :

زردی من ز تو ، سرخی تو از من

  غم برو شادی بیا ، محنت برو روزی بیا

 ای شب چهارشنبه ، ای کلیه جاردنده ، بده مراد بنده

آش چهارشنبه سوری :

 خانواده هایی که بیمار در خانه داشتند یا اینکه حاجتی داشتند برای برآمدن حاجت و بهبود یافتن بیمارشان نذر می کردند و در شب چهارشنبه آخر سال “آش ابودردا” یا “آش بیمار” می پختند و آن را اندکی به بیمار می خوراندند و بقیه را هم در میان فقرا پخش می کردند.

تقسیم آجیل چهارشنبه سوری :

زنانی که نذر و نیازی می کردند در شب چهارشنبه آخر سال، آجیل هفت مغز به نام “آجیل چهارشنبه سوری” از یک دکان رو به قبله می خریدند و پاک می کردند و میان خویش و آشنا پخش می کردند و می خورند. به هنگام پاک کردن آجیل، قصه مخصوص آجیل چهارشنبه،معروف به قصه خارکن را نقل می کردند. امروزه، آجیل چهارشنبه سوری جنبه نذرانه اش را از دست داده و از تنقلات شب چهارشنبه سوری شده است.

ریشه ی فرهنگی چهارشنبه سوری :

 بطور کلی فرهنگ مردم را باید در درون زندگی مردم و از لابلای باورهای مردم جستجو کرد، از آنجا که چهارشنبه سوری از آئین های دیرینه ی ایرانیان است جدای اینکه امروزه آنچه درشهرهای بزرگ ایران، به خصوص تهران در این شب انجام می گیرد بیشتر به جنگ و نزاع شبیه است تا سور و شادی! ولی میتوان با بازگشت به زمانی حدود بیست و چند سال پیش، دریافت که شب چهارشنبه ی آخر سال مراسم متنوعی داشت که در استانهای مختلف ایران مراسمی با اشکال گوناگون و با سبک های سنتی صورت می پذیرفت که اکنون نیز برخی از آن رسوم در بعضی از استانهای ایران برگزار می شود

تحریف آیین چهارشنبه سوری :

 یافته های پژوهشی نشان می دهد که تمامی آیین ها و یادمان هایی که مردم ایران در هنگامه های گوناگون بر پا  می داشتند و بخشی از آنها همچنان در فرهنگ این سرزمین پایدار شده است، با منش، اخلاق و خرد نیاکان ما در آمیخته بود و در همه آنها، اعتقاد به پروردگار، امید به زندگی، نبرد با اهریمنان و بدسگالان و مرگ پرستان، در قالب نمادها، نمایش ها و آیین های گوناگون نمایشی گنجانده شده بود. رفتار خشونت آمیز و مغایر با عرف و منش جامعه نطیر آنچه که امروزه تحت نام چهارشنبه سوری شاهد آن هستیم، در هیچکدام از این آیین ها دیده نمی شود. بهتر است بگوییم، کسانی که با منفجر کردن ترقه و پراکندن آتش سلامتی مردم را هدف می گیرند، با تن دادن به رفتاری آمیخته به هرج و مرج روحی، آیین چهارشنبه سوری را تحریف کرده اند. پس امیدوارم دوستان عزیز با خواندن این مطالب، قشنگی این رسم کهن ایرانی را با انجام کارهای خطرناک و استفاده از ترقه های غیر مجاز خراب نکنند …

عالیه نقیب الذاکرین