هیدرولیتولوژی در بافق

در سازندهای آهکی خالص ضخیم لایه، دو شکل متفاوت ناهمواری در اثر انحلال آهک تحت عنوان کارست (Karst) و کارن (Karren) به وجود می آید. از اشکال عمده کارست، کانیون (دره آهکی) می باشد که در آن اشکال متفاوت کارن از قبیل کورنیش و تافونی (حفره های آهکی) در دیواره های عمودی دره به چشم می خورد، در صورتی که این حفره ها در دیواره افقی ته دره ها به وجود آید به آنها سنگاب ( دیگ غول) می گویند که ابعاد آنها از چند سانتیمتر تا چند متر متغیر می باشد. سن تشکیل سنگابها به دوره های آب و هوایی گذشته سردتر از امروز ( تقریباً مصادف با آخرین عصر یخبندان) بر می گردد که در آن زمان به دلیل سردی هوا و حل شدن آهک در آب طی سالیان متمادی، موجب بروز چنین مناظری گردیده است. نمونه تیپیک سنگابها را درکوههای شمال شرقی بافق و مشرف به دشت قطروم می توان یافت که بستر سنگی آنها  با درصد بالای کلسیم اکسید و کانی کلسیت دارای بافتی  محکم و همگن است. با توجه به بارندگی ناچیز و مقدار بالای تبخیر و تعرق پتانسیل و ارزش بالای آب، سنگابها دارای آب دائمی با مقدار کم از  املاح محلول (کمتر از نیم گرم در لیتر در کوههای بافق) مخازن طبیعی آب شیرین در مناطق بیابانی به شمار می روند. در زبان محلی به تعداد زیادی از این چاله های سنگی که در امتداد هم به وجو آمده اند قطار سنگاب می گویند که در فصول بارندگی و آبدار بودن، چشم انداز بسیار زیبایی به این مناطق می بخشد. هم اکنون تحقیقات بیشتر در زمینه سنگابها و حفاظت از آنها در حال انجام می باشد.

عبدالحسین رضائی پورباغدر- دانش آموخته کارشناسی ارشد مهندسی منابع طبیعی – دانشگاه یزد