بقایای گیاهی و کشاورزی پایدار!

          رشد جمعیت و نیاز به مواد غذایی زمینه ی افزایش سطح زیر کشت و استفاده از مواد شیمیایی برای تولید بیشتر را ایجاد کرد. تولید بیشتر با استفاده از روش های غیر علمی و مخرب اثرات سوئی بر محیط زیست از جمله فرسایش خاک و کاهش مواد آلی و از دست رفتن حاصلخیزی خاک‌ها، کاهش تنوع و ذخایر ژنتیکی، افزایش بیماری‌ها، آلودگی آب، هوا و موادغذائی ناشی از مصرف مواد شیمیائی، ساده شدن اکوسیستم‌ها، تغییر اقلیم و تخریب لایه ازن داشته است. رشد جمعیت و نیاز مداوم به مواد غذایی، تدبیر، تفکر، برنامه ریزی و مدیریت منابع را برای تولید مواد غذایی از یک سو و حفظ منابع تولید برای نسل های آتی از سویی دیگر را می طلبد. یکی از مهم ترین اجزای خاک مواد آلی می باشند که نقش مهمی در حاصلخیزی و پایداری آن دارند که یکی از مهم ترین مشکلات خاک های ایران نیز همین مورد است. متأسفانه در ایران علی‌رغم داشتن آب و هوای خشک و نیمه‌خشک رفتار مناسبی با بقایای گیاهی نمی‌شود و به دلایل کشت و کار غلط، چرای مفرط و به‌ویژه سوزاندن بقایای گیاهی عموماً خاک‌ های زراعی فقیر و لخت و بسیار حساس در مقابل فرسایش آبی و بادی و غیرحاصلخیز بوده که چاره‌ای جز استفاده مداوم از مواد شیمیائی مصنوعی برای تولید نمی‌باشد و در بلند مدت لطمات جبران‌ناپذیری به محیط‌زیست و خاک وارد خواهد ساخت. با توجه به صرف هزینه، انرژی، آب، سم، کود و … برای تولید محصولات زراعی که بقایای گیاهی نیز جزئی از آن می باشد می بایست این قسمت از محصولات را که به ظاهر دارای ارزش کمتری هستند به نحوی استفاده کرد تا نقش مدیرت آن در یک سیستم زراعی پویا و پایدار به خوبی مشخص گردد. از جمله مزایا و پتانسیل این مواد می‌توان به افزایش مواد آلی خاک‌ها، حفظ و پایداری و حاصلخیزی خاک‌ها، جلوگیری از فرسایش‌های آبی و بادی، ذخیره، حفظ و نگهداری رطوبت، تهیه کمپوست و کودهای آلی، خاک گلخانه‌ها و … می باشد که در ادمه دو مورد از کاربرد های اساسی بقایای گیاهی عنوان خواهد شد.

1)      مالچ بقایای گیاهی در زراعت دیم و در نتیجه صرفه‌ جوئی آب و کنترل فرسایش آبی و بادی، تعدیل درجه حرارت خاک در تابستان و زمستان، کنترل شوری خاک، بهبود ساختمان خاک، کنترل علف‌های هرز، کاهش تبخیر، ساختمان و رژیم بیولوژیکی (تداوم حیات خاک) و غیره.

2)     نقش بقایای گیاهی در تأمین علوفه و خوراک دام؛ یکی از مشکلات اصلی دامپروری کشور کمبود یا گرانی علوفه است. بقایای گیاهی دارای ارزش غذائی و خوراکی فراوانی برای دام‌ها چه مستقیم و چه غیرمستقیم می‌باشد. با اعمال مدیریت و غنی‌سازی بقایای گیاهی می‌توان درصد بالائی از کمبود علوفه و سوءتغذیه دام‌ها را مرتفع کرد.

بنابرآنچه گفته شد شایسته است با استفاده از روش‌های صحیح و علمی و هم چنین اعمال مدیریت صحیح توسط متولیان بخش کشاورزی هم تولیدات را بهبود کیفی و کمی بخشید و هم پایداری منابع طبیعی حفظ شود.

محمد اسماعیل عامری بافقی (کارشناس زراعت و اصلاح نباتات- دانشجوی کارشناسی ارشد بیوتکنولوژی)