مهرگان ، جشن بزرگ مهرورزی

مهرگان آمد گرفته فالش از نیکی مثال                        نیک روز و نیک جشن و نیک وقت و نیک فال

عنصری

     جشن مهرگان ، از جشن های بسیار بزرگ و با فرو شکوه ایرانیان است . این جشن زیبا که شش روز به درازا می کشد ، از مهر روز (10 مهر) آغاز می شود  و در رام روز (16 مهر) به پایان می رسد . روز نخست را مهرگان همگانی و روز فرجام (پایانی) را مهرگان ویژه گویند . در گذشته های دور ایران ، با فرا رسیدن مهرگان شاهان تن پوش نو به مردم می بخشیدند . در این جشن موبد موبدان خوانچه ای که در آن لیمو ، شکر ، نیلوفر ، سیب ، به ، انار و یک خوشه سفید و هفت دانه مورد گذاشته بود واج گویان(زمزمه کنان) نزد شاه می آورد . اینها هفت چینی است که پس از اسلام به هفت سین تبدیل گردید و جزء تشریفات جشن نورورز شد.

     گویند فریدون در این روز بر ضحاک دست یافت.  همیشه مردی دلیر در سرای شاهان می ایستاد و با آغاز جشن مهرگان فریاد بر می آورد: ای فرشتگان به سوی زمین بشتابید و جهان را از گزند اهریمنان برهانید. کومون خاورشناس بلژیکی در کتاب گرانبهای خود به نام آیین میترا می گوید: « بدون تردید جشن مهرگان را در کشورهای روم باستان روز پیدایش خورشید نامیدند  و این روز  به بیست و پنجم ماه دسامبر کشیده شد و پس از گسترش دین مسیح ، روز زایش عیسی قرار داده شد چون عیسویان نمی خواستند به نام مهرگان این روز را جشن بگیرند ، به نام زاده شدن عیسی جشن گرفتند. در حقیقت کریسمس عیسویان بر پایه مهرگان ایرانیان باستان است»

    دلیل اهمیت و برگزاری جشن مهرگان بدان سبب است که در دوره هایی از تاریخ ایران ، آغاز پاییز آغاز سال نو بوده است همچنین تثبیت آغاز سال نو هنگام اعتدال پاییزی با زندگی مبتنی بر کشاورزی ایرانیان بستگی دارد . در فرهنگ ما ، مهرگان کوچک و بزرگ دو مقام موسیقی محسوب می گردد . در کتاب موسیقی کبیر ابونصر فارابی مقام یازدهم به نام مهرگان ثبت گردیده است . جشن مهرگان موسیقی مخصوص خود را دارد .

جشن مهرگان در شهرستان بافق :

    مردم شهرستان بافق در گذشته های دو رسوماتی داشتند که بسیاری از آنها را امروزه به اجرا در نمی آورند . یکی از آن موارد مهم ، برگزاری جشن مهرگان است . جشن مهرگان به عنوان جشن نیایش و مهر و دوستی با آغاز ماه مهر برگزار می شد . مردم بافق از روز پنجم تا دهم جشن داشتند که آن را به عنوان پنجه نخست جشن مهر می شناختند  . پنجه دوم جشن از شانزدهم تا بیست و یکم مهر ادامه داشت .

    جشن مهرگان در شهر ما بیشتر بر پایه کشاورزی بود . سال هایی که محصول بیشتر و بهتر بود، جشن باشکوه تر برگزار می گردید . مردم به پاس مهری که خداوند به آنها داشت درصدی از محصول خود را اختصاص به مستمندان می دادند . با نزدیک شدن ماه مهر مردم کوچه و خیابان را جارو می کردند و دیوار خانه ها را تزیین می نمودند . مغ های (شاخه) درخت خرما رنگ آمیزی می شد و بر سر در خانه ها آویزان می گشت . برخی از خانواده ها هر روز صبح کوچه را آب و جارو می کردند ، ظرفی اسپند جلو در خانه می گذاشتند و پس از فرو نشستن دود اسپند ، بشقابی خرما روی چارپایه ای قرار می دادند تا هر کس از کوچه گذر می کند ، دانه ای خرما در دهان گذارد .

     مردم بخصوص جوا نترها لباس نو می پوشیدند . در پنجه نخست ماه مهر ، سفره ای رنگین در خانه می انداختند . درون سفره کماچ ، خرما ، انار ، تخمه (تخمه خربزه) و پسته بوداده ، گردو پنیر کوبیده ، آرد بریزو  می گذاشتند تنها میهمانها می توانستند از محتویات سفره بخورند. دیدو بازدید در این روزها رواج داشت . هر خانواده ای هنگامی که به دیدار همسایه یا خویشاوند خود           می رفت ، کاسه ای پر از خرما ، نخود کشمش یا  انار به عنوان هدیه می برد و از سفره میزبان خود هر چه دوست داشت می خورد . میزبان بر سرو صورت میهمان خود گلاب می پاشید . گاهی میهمان و میزبان گرد یکدیگر می نشستند ، اربونه (دایره) می زدند و شادی می کردند و همراه با پایکوبی شعرهای محلی می خواندند  .

    کسانی که خود را برای ازدواج آماده می کردند ، تلاش داشتند در پنجه دوم مراسم عقد یا ازدواج خود را برگزار نمایند. شادی و نشاط در بین جوانتراها زیاد بود آنها بین خود مسابقه های ورزشی برگزار می کردند . مسابقه شتر سواری ، طناب کشی، هفت سنگ یا بالا رفتن از درخت خرما معمول بود . مردم بیشتر به جنبه شادی مراسم توجه داشتند و کمتر جایزه ای بین برندگان ردو بدل می شد . روزهای نخست ماه مهر برای مردم تقدس داشت ، آن هم به خاطر کشاورزی بود و اینکه مردم دوست داشتند با شادی خود از نعمتهای پروردگار خویش سپاسگزاری نمایند .

   جوانان در روزهای مهرگان آزاد بودند و کاری جز گردش و تفریح نداشتند . دخترها هم بیشتر در کنار دوستان خود یا صحبت  می کردند یا کار هنری و دستی انجام می دادند . آنچه بود ، شادی بود و نشاط آنچه امروزه در بین مردم خود نمی بینیم .

عالیه نقیب الذاکرین بافقی(مهرگان)