تغذیه در دیابت

دیابت چیست؟
این بیماری یک نوع اختلال در سوخت و ساخت بدن است به طوری که بدن قادر به استفاده کامل از قند نمی باشد . دیابت یک بیماری خاموش ولی پیش رونده است که به تدریج تمامی بافت های بدن را درگیر می کند و ممکن است فرد دیابتی سال ها از ابتلا خود به این بیماری بی خبر باشد ، از علائم اولیه دیابت پرخوری ، تشنگی ، کاهش وزن و پر ادراری را می توان نام برد . بیماران مبتلا به دیابت باید تغذیه متعادل ، تحرک کافی و فعالیت بدنی مناسبی داشته باشند و از استرس و اضطراب پرهیز نمایند .
دیابت به سه شکل زیر دیده می شود ؟
دیابت نوع 1
دیابت نوع 2
دیابت بارداری
اهمیت رژیم غذایی در کنترل دیابت چیست؟
رژیم غذایی مناسب نیاز های روزانه فرد از جمله انرژی و مواد مغذی را تأمین می کند و باید به همراه آن قند خون و چربی خون و وزن افراد مبتلا به دیابت کنترل شود . هدف از تنظیم رژیم غذایی در افراد دیابتی کنترل قندخون ، کنترل چربی خون ، کنترل وزن بدن و همچنین تنظیم زمان مصرف وعده های اصلی و میان وعده ها به منظور پیشگیری از تغییرات قند خون در افرادی است که دارو مصرف می کنند .
با رعایت یک رژیم غذایی منظم می توان به پیشگیری و عواقب مزمن دیابت مانند بیماری های کلیوی ، فشارخون بالا و بیماری های قلبی و عروقی کمک نمود . سالمندان دیابتی باید از مصرف غذاهای غنی از چربی های ترانس و اشباع نظیر فست فودها ، روغن های نباتی جامد و نیمه جامد ، روغن حیوانی ، غذاهای سرخ کرده و لبنیات پرچرب اجتناب کنند و بیشتر از منابع غذایی امگا3 (مانند ماهی ها ) ،روغن زیتون و یا سایر روغن های مایع (ذرت ، آفتابگردان ، سویا ، کنجد) استفاده کنند . استفاده متعادل از امگا3 و اسیدهای چرب غیر اشباع سبب پاسخ دهی بهتر گیرنده های سلول به انسولین می شود و در مقابل «چربی های اشباع شده» و «چربی های ترانس» موجب مقاومت گیرنده های سلول های انسولین می شوند و محدودیت مصرف آنها باید مورد توجه باشد.
رژیم غذایی سالمند مبتلا به دیابت به چه صورت است؟
رژیم غذایی بیماران دیابتی باید از نظر کمی و کیفی به آنچه برای به آنچه برای یک فرد غیر دیابتی مطلوب است نزدیک باشد . به طور کلی در تنظیم رژیم غذایی بیماران دیابتی از همان روش به کار رفته برای رژیم غذایی افراد عادی استفاده می شود . رزیم غذایی باید حاوی انرژی کافی برای انجام فعالیت های روزمره باشد و در عین حال به کنترل وزن کمک کند . رژیم های غنی از پروتئین نقش مهمی در پیشگیری از مشکلات عصبی دارند که اغلب بیماران دیابتی به آن مبتلا می شوند ، دریافت پروتئین های حاوی چربی های اشباع (نظیر لبنیات پرچرب و گوشت قرمز ) باید در رژیم غذایی این افراد محدود شود . میزان کل کربوهیدرات (قند و نشاسته و…)مصرفی و همچنین کل انرژی دریافتی روزانه ، عوامل تعیین کننده نوع کربوهیدرات مصرفی هستند . با این وجود بهتر است از کربوهیدرات هایی که شاخص گلایسمیک (شاخص گلایسمیک عبارت است از مقدار قندی که پس از مصرف غذا جذب خون می شود) پایین تری دارند مثل حبوبات استفاده شود .
ضروری است کربوهیدرات مصرفی روزانه در 3 وعده اصلی و 2 تا 4 میان وعده تقسیم شود . معمولا میان وعده آخر شب (نظیر شیر) جهت پیشگیری از افت قندخون و افزایش سطح کتون در نیمه شب مورد نیاز است.
بیماران دیابتی باید از مصرف کدام مواد غذایی پرهیز نمایند؟
مواد غذایی با سدیم بالا نظیر : غذاهای شور ، کالباس ، سوسیس ، پنیر پیتزا ، چپس ، پفک ، غذاهای کنسروی ، سس کچاپ ، سس های سالاد ، ترشی و انواع شورها
مواد غذایی پرچرب حاوی کلسترول بالا و اسیدهای چرب ترانس نظیر : لبنیات پرچرب ، کره ، خامه ، غذاهای سرخ شده ، گوشت های قرمز پرچرب ، روغن جامد و نیمه جامد ، کله پاچه و مغز ، سیب زمینی سرخ شده
مواد غذایی حاوی قندهای ساده نظیر : قند وشکر ، عسل و مربا ، انواع شیرینی ها ،کیک ، کلوچه ، بیسکوئیت های حاوی قند ، نوشابه های گازدار ، ماء الشعیر ، شربت ها و سایر نوشیدنی های شیرین ، انواع بستنی و آبمیوه های تجاری که دارای قند افزوده هستند .

مواد غذایی که باید رژیم غذایی خود مصرف نمایند؟
تمامی سبزیجات به خصوص سبزیجات تیره رنگ و برگ دار
میوه ها به صورت متعادل
حبوبات
نان های سبوس دار مانند نان سنگک و نان جو
شیر و ماست و پنیر کم چرب
روغن زیتون و گردو
ماهی و غذاهای دریایی
به بیماران مبتلاء به دیابت و برای پیشگیری از دیابت نکات زیر را آموزش دهید :
غذا در دفعات زیاد و کم حجم استفاده نمایید .
مصرف نان های سفید و برنج را کاهش داده و نان های سبوس دار، برنج قهوه ای و حبوبات را جایگزین آنها کنید .
حداقل 5 واحد از میوه ها و سبزی ها را استفاده کنید .
مصرف روغن های جامد و نیمه جامد ، غذاهای آماده و سرخ شده و همچنین چربی های موجود در منابع غذائی حیوانی (کره ، خامه ، سرشیر ، دنبه ، گوشت قرمز و فرآورده های آن) را کاهش دهید .
دریافت نمک (سدیم ) و غذاهای شور و کنسرو شده را کاهش دهید .
مصرف قندهای ساده (قند و شکر ،شکلات و نقل و شیرینی و…) را کاهش دهید .
اینکه گفته می شود« فرد دیابتی به هیچ وجه نباید برنج یا سیب زمینی یا میوه مصرف نماید یا مواد غذایی تلخ باعث کاهش قندخون می شوند » باور غلط در میان جامعه می باشد و نباید بدان آن توجه نمود .
عسل دارای قند ساده است و مصرف آن باید محدود شود .
افراد دیابتی می توانند به مقدارمتعادل برنج مصرف نمایند . اما بهترین راه کاهش مصرف برنج و نان سفید جایگزین کردن با حبوبات و نان های سبوس دار است .
فرد دیابتی می تواند روزانه مقدار متعادلی از میوه ها را مصرف کند .
به دلیل قند بالای میوه های خشک (مانند برگه ها) یا قند بالای برخی میوه های تازه لازم است مصرف میوه های شیرین محدود شود .
منابع غذایی حاوی روی ، ویتامین ث (مرکبات و سبزی های تازه) و ویتامین آ (زردآلو ، هلو ، آلو ، انبه ، گوجه فرنگی ، هویج و کدوحلوایی) را در رژیم غذایی خود بگنجانید زیرا این مواد حساسیت به انسولین را افزایش می دهند .

تهیه: الیاس صفدری کارشناس تغذیه